“ Төрийн байгууллагын мэдээллийн нээлттэй, ил тод байдлын ” мониторинг /Г.Цогтбаатар/

....................................................................

Хэвлэлийн бага хурлын мэдээлэл, Улаанбаатар хот. 2007.01.17

Мониторингийн зөвлөх судлаач Г.Цогтбаатар

Хэвлэлийн бага хуралд хүрэлцэн ирсэн та бүхэнд энэ өдрийн мэнд хүргэе!

“Глоб Интернэшнл” ТББ-аас 2007 оны 7-р сараас 12-р сарыг дуустал хагас жилийн хугацаанд “Төрийн байгууллагын нээлттэй, ил тод байдлын мониторинг” төслийг Авлигатай тэмцэх газрын захиалга (АТГ), Нээлттэй Нийгэм Форумын санхүүжилтээр хэрэгжүүлж дууслаа.
Мониторинг нь АТГ-аас төрийн байгууллагуудад хүргүүлсэн “Төрийн байгууллагын үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулж, ил тод байдал, иргэдийн оролцоог хангах” талаар заасан зөвлөмжийн хэрэгжилтийн түвшинг үнэлэх зорилготой байлаа.
Мониторингийг 2 үе шаттайгаар 8, 10-р саруудад Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлсэн бөгөөд улс, нийслэл, дүүргийн хэмжээний төрийн 197 байгууллагын 185 ажилтан, 189 албан тушаалтан, тэдгээр байгууллагаар үйлчлүүлж байсан 749 иргэнээс анкет, сурвалжлага, бичиг баримтын болон ажиглалтын аргуудаар мэдээлэл бүрдүүлсэн юм. Түүнчлэн 340 иргэнээс 1977 дугаарын утсаар үйл ажиллагаандаа зөрчил гаргасан төрийн байгууллагын талаарх мэдээллийг хүлээн авсан.

Ингээд та бүхэнд мониторингийн дүгнэлт, зөвлөмжөөс танилцуулъя. Ингэхдээ:
1. Мониторингийн ерөнхий үр дүн

2. Төрийн байгууллагын мэдээллийн хүртээмжийг дээшлүүлэх зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

3. Төрийн байгууллагын үйл ажиллагаагааг нээлттэй байлгах зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

4. Иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

5. Мониторингийн ерөнхий зөвлөмж
гэсэн дарааллаар товч мэдээлэл хийе.

1. Мониторингийн ерөнхий үр дүн

• Судалгаанд хамруулсан төрийн 90 байгууллагын 41 хувь нь л АТГ-ын зөвлөмжийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Харин 12 хувь нь зөвлөмжийг судлах шатандаа байгаа бол 34 хувь нь зөвхөн сонссон төдий, 13 хувь нь энэ тухай мэдээлэлгүй байсан. Энэ нь нэг талаар АТГ нь 4-р сард төрийн байгууллагуудад хүргүүлсэн зөвлөмжийнхөө хэрэгжилтэнд хяналт сул тавьсан, нөгөөтэйгүүр тухайн үед байгууллагын үйл ажиллагааныхаа сурталчилгааг хангалттай хийгээгүй зэргээс ихээхэн шалтгаалсан.
• Харин АТГ нь сүүлийн саруудад үйл ажиллагаагаа эрчимжүүлж, сурталчилгаагаа ихэсгэсэнтэй холбоотойгоор төрийн байгууллагуудад зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх үйл явцын идэвх сайжрах хандлага ажиглагдаж байна. Тухайлбал, төрийн ихэнх байгууллагууд 4-р сард хүргүүлсэн зөвлөмжийг 8-р сараас хойш судалж эхэлсэн нь мониторингийн судалгааг эхлүүлж, 1977 утасны сурталчилгааг эрчимжүүлсэнтэй холбоотой юм.

2. Төрийн байгууллагын мэдээллийн хүртээмжийг дээшлүүлэх зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

• Мэдээллийг хүртээмжтэй байлгах хэлбэрүүд, түүний ашиглалт төрийн байгууллагад харилцан адилгүй байна. Олонх байгууллага иргэдэд мэдээлэл түгээх самбар, мэдээлэл өгөх үүрэгтэй ажилтантай байгаа бол, вэб сайт, тараах материал харьцангуй бага байлаа. Үүний шалтгааныг байгууллагууд төрөөс төсөвлөсөн санхүүжилт болон иргэд мэдээлэл түгээх тэдгээр хэлбэрүүдийг тэр бүр ашигладаггүйтэй холбон тайлбарлаж байсан. Байгууллагуудын вэб сайтыг судалж үзэхэд мэдээллээ шинэчлэлгүй олон сар, өдөр болох, иргэдийн хэрэгцээтэй мэдээллийг байршуулаагүй байх, техникийн шаардлага хангахгүй байх зэргээр олон зөрчил илэрч байв.
• Судалгаанд хамруулсан 90 байгууллагын талаас илүү хувьд нь иргэдийн гомдол, саналын мөрөөр холбогдох арга хэмжээ авах, буруутай албан тушаалтанд хариуцлага тооцох механизм байдаг ч гаргасан зөрчлийг арилгах тал дээр тун сул ажиллаж байна. Мониторингийн судалгаа хийх явцад үйлчлүүлж байсан 430 иргэний 33 хувь нь тухайн байгууллагадаа өмнө нь гомдол гаргаж байснаас дөнгөж 13 хувь нь асуудлаа шуурхай шийдвэрлүүлж чадсан бол 35 хувь нь шийдвэрлүүлэх явцдаа хүнд сурталтай тулгарсан, 52 хувь нь шийдвэрлүүлж чадаагүй өнгөрсөн байна.
• Төрийн зарим байгууллагууд үндэслэлгүйгээр төлбөр хураамж авч байна хэмээн үйлчлүүлэгч иргэд мэдээллэсэн. Тухайлбал, судалгаанд оролцсон иргэдийн 18 хувь нь дунджаар хорь гаруй мянган төгрөгийн хураамж төлсөн байв.
• Төрийн байгууллагууд нь дотооддоо төсвийн зарцуулалт болон албан тушаалтнуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг нээлттэй байлгах тал дээр сул ажиллаж байна. Үүний шалтгааныг гол төлөв хууль, дүрэм журмаар хязгаарласан байдагтай холбон тайлбарласан ч тухайн байгууллагын үйл ажиллагааг зохицуулсан хуулиудад ийм заалт байхгүй байв. Байгууллагууд дотоод дүрэм журмаа Монгол улсын үндсэн хууль болон бусад хуульд харшлахгүйгээр боловсруулан, үйл ажиллагаагаа сайжруулах зорилгоор өөрчилж болох атал энэ тал дээр дэвшилттэй алхам хийх нь тун цөөн байна.

3. Төрийн байгууллагын үйл ажиллагаагааг нээлттэй байлгах зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

• Хүнд суртал, чирэгдэл ихтэй, иргэдийн шийдвэрлүүлэхээр хандсан асуудлыг хуульд заасан хугацаанаас нь сунжруулдаг нь төрийн байгууллагуудад түгээмэл байна. Ийм байгууллагуудыг Газрын албад, Засаг даргын тамгын газар, Замын цагдаагийн газар, Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх газар, албад тэргүүлж байв.
• Зөвлөмжид заасанчлан төрийн байгууллагуудын шийдвэр гаргах үйл явц, түүний үндэслэлийн талаархи мэдээлэл иргэд, хуулийн этгээдэд нээлттэй байж чадахгүй байна. Үүний гол шалтгаан нь энэ чиглэлийн ажил төрийн байгууллагуудад хэвшил болоогүйтэй холбоотой юм.

4. Иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой зөвлөмжийн хэрэгжилт

• Хэдийгээр төрийн байгууллагуудад иргэдээс санал, гомдол хүлээн авах утас, санал хүсэлтийн хайрцаг, дэвтэр, тусгай ажилтан ажиллуулах зэрэг нөөц бололцоо байгаа ч санал гомдлыг хүлээн авах, барагдуулах механизм хангалтгүй ажиллаж байна. Үүнд, нэг талаас санал, гомдлыг хүлээн авах арга хэлбэрээ сурталчилдаггүйгээс иргэд мэддэггүй, үүнээс шалтгаалж хандахгүй байх нь элбэг, нөгөөтэйгүүр төрийн байгууллагуудад иргэдийн итгэх итгэл үлэмж алдарсан зэрэг нь нөлөөтэй байна.
• Мөн тодорхой чиглэлээр бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргахын өмнө олон нийтийн саналыг авах талаар төрийн байгууллагууд хангалтгүй ажиллаж байна.
• Байгууллагын чиг үүргийн дагуу зөвшөөрөл, эрх олгох, бүртгэл хийх, хяналт тавих, сонгон шалгаруулалт явуулах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэх журмыг олон нийтэд мэдээлэх ажиллагаа төрийн байгууллагуудад сул байна.

5. Мониторингийн ерөнхий зөвлөмж

Ерөнхийдөө:
• АТГ нь үйл ажиллагааныхаа сурталчилгааг зохион байгуулалт сайтай, зорилтот бүлгээ зөв сонгон, агуулга хэлбэрийг сайтар бодож боловсруулан, оновчтой хэрэгслээр дамжуулан цаашид тогтмол явуулах нь зүйтэй.
• АТГ нь төрийн байгууллагуудад хүргүүлсэн зөвлөмжийнхөө хэрэгжилтэд тавих хяналтаа сайжруулах шаардлагатай байна.
• Төрийн байгууллагуудад урьд өмнө нь огт байгаагүй болон чиг үүргээс нь гадуурхи үйл ажиллагаа явуулахыг шаардсан зүйл заалтууд АТГ-ын зөвлөмжид байхгүй бөгөөд уг зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах суурь нөөц боломж төрийн байгууллагуудад хангалттай бүрдсэн байна. Гагцхүү механизмыг нь ажиллуулах шаардлага АТГ-т тавигдаж байгааг анхаарах.

Зөвлөмжийн үр нөлөөг нэмэгдүүлэхийн тулд:
• Төрийн байгууллагуудад АТГ-ын зөвлөмжийг, хэрэгжилтийг нь тогтмол хянан хариуцах ажил үүрэг бүхий тусгай ажилтан, эсвэл ажил үүрэг нь ижил бүтцэд албан ёсоор даалган хариуцуулах шаардлагатай байна.
• АТГ нь 3 бүлэг 18 заалт бүхий зөвлөмжөө цаашид үйл ажиллагаатайгаа тогтмол уялдуулж, боловсронгуй болгон сайжруулж байх нь зүйтэй. Тухайлбал, зөвлөмжийн заалтуудын хоорондын утга санааны давхардал, бүлгүүдийн хоорондын шилжсэн утгыг цэгцэлж, зааг ялгааг нь тодорхой гаргах. Мөн зөвлөмжийн хэрэгжилтийн үр дүнг одоогийн шалгуур үзүүлэлтүүдээр хангах боломжтой эсэх, шаардлагагүй гэж үзсэнээ хасах, шинэ зүйл заалт нэмж оруулах, зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх нь ямар ач холбогдолтойг олон нийт, төрийн байгууллагуудад тайлбарлан таниулах хэрэгтэй.
• Нэг чиг үүрэг бүхий анхан, дунд, дээд шатны байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоог сайтар хангаж өгвөл зөвлөмжийн зарим заалтууд богино хугацаанд хэрэгжих боломжтой юм. Тухайлбал, вэб сайтын асуудлыг ийм замаар шийдэх боломжтой байна.
• Төрийн бүх шатны байгууллагуудад хэрэгжүүлэх боломжтой ерөнхий зөвлөмжөөс гадна, байгууллагуудын үйл ажиллагааны онцлог, чиг үүргийг нь харгалзан нэмэлт тусгай зөвлөмжүүдийг боловсруулан хүргүүлбэл зохино.
• Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хяналт тавьж хүнд суртлыг халахад олон нийтийн зүгээс тавих хяналтыг бий болгож түүний дагуу арга хэмжээ авдаг тогтолцоо бий болгох нь нэн чухал. Энэ нь 1977 утсанд иргэд хэрхэн идэвхтэй хандаж байснаас харагдаж байна. Ялангуяа үйл ажиллагаандаа хөдөө орон нутгийн иргэдийн оролцох боломжийг бүрдүүлбэл илүү үр дүнд хүрнэ.
• АТГ нь эдгээрээс гадна бусад олон хэлбэрээр иргэд, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллах нь зүйтэй.

Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа!