Tuesday, August 18, 2009

Судалгааны төсөл бичихэд анхаарах зүйлс /Г.Цогтбаатар/

Судалгаа, шинжилгээний салбарт ажилласан туршлага болоод судалгааны төслийн талаар уншиж судалсан мэдээлэлдээ тулгуурлан судалгааны төсөл бичихэд анхаарах зүйлсийн талаар ерөнхий бичлэг орууллаа.

1. Судалгааны төслийг хэн бичдэг вэ?

1.1 Судалгааны байгууллагууд
1.2 Судлаачид болон судалгааны чиглэлээр суралцаж буй оюутнууд
1.3 Бусад

2. Судалгааны төслийг хэн санхүүжүүлдэг вэ?

2.1 Гадаад (Дэлхийн банк, Соросын сан ба Нээлттэй нийгэм хүрээлэн, Азийн хөгжлийн банк, НҮБ, Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, USAID, Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, Мянганы сорилын сан, АНУ-ын Элчин сайдын яам, Дэлхийн зөн, МэрсиКор, Европын холбоо, Нидерландын Засгийн газрын Байгаль орчны төсөл, Их Британы Хүүхдийг Ивээх сан, Транспэрэнси интернэшнл, Геллап институт болон монголын зах зээлийг сонирхож буй бизнесийн байгууллагууд)
2.2 Дотоод (Төрийн байгууллагууд: Авилгатай тэмцэх газар, Улсын мэргэжлийн хяналтын газар, Монгол банк, Бодлогын яамд, төрийн бус байгууллагууд: Нээлттэй нийгэм форум, бизнесийн байгууллагууд: Mobicom, Unitel зэрэг үүрэн телефоны опператорууд, банкууд, MCS, APU, Женко группийн харъяа компаниуд, телевиз хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд болон бусад)





3. Судалгааг хэрэгжүүлэх байгууллагуудад ямар шаардлага тавьдаг вэ?

3.1 3 ба түүнээс дээш жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулсан байх
3.2 Татварын газарт тайлан гаргаж өгдөг байх
3.3 Магистр ба түүнээс дээш зэрэгтэй судлаачидтай байх (Судлаачид нь гадаадад зэрэг хамгаалсан бол давуу тал олгох нь бий)
3.4 Англи болон бусад шаардлагатай хэлээр төсөлтэй холбоотой асуудлаар харилцах өргөн боломжтой байх
3.5 Олон улсын байгууллагууд төсөл хэрэгжүүлэгч ихэнх байгууллагуудыг ТББ байхыг шаарддаг бол бизнесийн байгууллагууд судалгааны компанид илүү ач холбогдол өгдөг
3.6 Төслийг хэрэгжүүлэхэд байр сууц, техник хэрэгслийн хүчин чадал сайтай байх
3.7 Бусад

4. Судалгааны төслийн бүтэц, агуулга

4.1 Нүүр хуудас 1 нүүр (Нүүр хуудсан дээр судалгааны сэдэв, судалгааг хэрэгжүүлэх байгууллага эсвэл судлаачийн нэр (удирдагчтай бол оруулах), хаяг, орон нутгийн нэр, огноо зэрэг байх)
4.2 Гарчиг 1-нүүр (Цэгцтэй, дугаартай байх)
4.3 Төслийн талаарх ерөнхий мэдээлэл – 1 нүүр (Үүнийг хүснэгтэлж харуулах боломжтой бөгөөд Төслийн нэр, зорилго, захиалагч байгууллага, хэрэгжүүлэгч байгууллага, үйл ажиллагааны хүрээ, төслийг хэрэгжүүлэх хугацаа, төслийн нийт хөрөнгө оруулалт, судалгааны баг ба судлаач, төслийг хэрэгжүүлэгч байгууллагын зүгээс хариуцсан ажилтан, холбоо барих утас, хаяг зэрэг мэдээллийг оруулна)
4.4 Хураангуй 1-2 нүүр (Юуны өмнө хураангуй нь төслийн товчлол биш гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хураангуй хэсэг төслийг бүрэн утгаар нь төлөөлж чадахуйц байх хэрэгтэй. Судалгааны төслийн зорилго, гол үр дүн, ач холбогдол, түүнд хүрэх арга замууд, төслийг хэрэгжүүлэх хугацаа, баг зэргийн талаар сайн мэдээлэл өгч хөрөнгө оруулагчдыг ятгахад чиглэсэн байх)
4.5 Төслийн танилцуулга 3.5-5 нүүр (Судлагдахуун 1 нүүр, судлагдсан байдал 1-1.5 нүүр, судалгааны хэрэгцээ 1-2 нүүр, таамаглал 0.5 нүүр)
4.6 Судалгааны арга зүй 2.75-3.75 нүүр (Судалгааны зорилго 0.25 нүүр, зорилт 0.5 нүүр, судалгааны дизайн 2-3 нүүр)
4.7 Судалгааны аргачлал 2.5-3.5 нүүр (Судалгааны хамрах хүрээ ба түүвэр 1 нүүр, судалгааны мэдээлэл бүрдүүлэх арга 1-2 нүүр, судалгааны мэдээлэл боловсруулах арга ба судалгааны мэдээлэл боловсруулах программ 0.5 нүүр)
4.8 Төслийн удирдлага зохион байгуулалт 1 нүүр
4.9 Төслийн хяналт ба үнэлгээ 1 нүүр
4.10 Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө 1 нүүр
4.11 Төсөв 2 нүүр
4.12 Ном зүй 1 нүүр
4.13 Хавсралт (Хүснэгт, график, зургийн жагсаалт болон бусад) 1-3 нүүр
4.14 Төсөл нь нийт 19.75-26.25 нүүр буюу дунджаар 10-15 хуудас байх

5. Төсөл бичих ур чадвар ба бусад санамж

5.1 Үг, үсгийн алдаагүй байх
5.2 Шинжлэх ухааны ойлголт хэллэгийг зөв хэрэглэсэн байх
5.3 Хэл найруулга сайн байх
5.4 Ишлэл зүүлт хэрэглэсэн байх
5.5 Хуудасны тохиргоо зөв байх (Хуудасны хэмжээ: A4; хуудасны захаас текст хүртэлх зай: баруун 3 см, бусад -2 см,2 см,2 см; Үсгийн фонт: Times new roman, Arial, Tahoma; Үсгийн хэмжээ: 12; Мөр хоорондын зай: single буюу 1)
5.6 Төслийн бүх хуудас дугаартай байх
5.7 Уйтгартай нуршуу бичлэгээс татгалзаж схем, зураг, график дүрслэл, хүснэгт зэргийг оновчтой хэрэглэх
5.8 Зураг, хүснэгт, графикийн жагсаалт хийх, дугаартай байх
5.9 Monkey-оос аль болох татгалзаж Unicode ашиглан бичих (Хэрэв Mонкеу хэрэглэн бичсэн бол Monkey-оос Unicode руу тусгай программаар хөрвүүлэх боломжтой байдаг)
5.10 Төслийн агуулга буюу гарчиг дугаартай байх
5.11 Судалгааны төслийн дизайн, гадаад өнгө үзэмж сайн байх (хэрэглэж буй өнгөний сонголт, зураг дүрслэлийн хэлбэр зэрэгт анхаарах)
5.12 Төслийн баримт бичгийг шаардлагатай бол PDF хэлбэрээр хадгалах
5.13 Төсөл бичих явцдаа чухал баримт бичгүүдээ олон хувь найдвартай хадгалах (CD, нэмэлт HARD DISK, интернэт зэрэгт)

6. Судалгааны төсөл бичих ажлыг зохион байгуулах (Тендерээр зарлагдсан шуурхай төсөл бичих сонирхолтой багуудад зориулав)

6.1 Судалгааны төслийг тендерийн хугацаа дуусахаас 1-2 хоногийн өмнө дуусгасан байхаар ажлаа төлөвлөх
6.2 Судалгааны төслийг ямар зорилго, үзэл санаагаар хэрхэн яаж бичих талаар багийн гишүүд болон шаардлагатай гэж үзсэн хүмүүсийг оролцуулан brain storming хийх
6.3 Хэлэлцүүлгийн үр дүнд үндэслэн төслийг ямар зохион байгуулалт, ажил үүргийн хуваарьтай бичиж дуусгах тал дээр зөвшилцөж, ажлаа төлөвлөх
6.4 Тухайн хэлэлцүүлгээс хойш төслийн явцад 2-3 удаа уулзаж зөвлөлдөх цаг төлөвлөх
6.5 Хэлэлцүүлэг хийхээс 1 өдрийн өмнө төслийн draft-ыг багийн гишүүд рүү цахим болон шаардлагатай бол хэвлэмэл хэлбэрээр илгээсэн байх
6.6 Бусад гарын дорх шаардлагатай материалуудыг хамгийн түрүүнд нямбай бэлтгэж тавьсан байх. Үүнд: Тендерт оролцох сонирхолоо илэрхийлсэн албан бичиг, байгууллагын танилцуулга, багийн гишүүдийн CV (цээж зурагтай байх), байгууллагын өмнө хэрэгжүүлсэн судалгааны тайлан 2 ширхэг (тухайн сэдэвтэй холбоотой бол сайн), байгууллагын санхүүгийн тайлан, цагдаагийн газрын тодорхойлолт, өмнө хэрэгжүүлсэн төслүүдийн талаарх захиалагч байгууллагуудын үнэлгээ дүгнэлт, дугтуй (шаардлагатай мэдээллийг бичиж тэмдэглэсэн байх), марк, application бөглөж бэлтгэх болон бусад шаардлагатай мэдээлэл байх.

Та санал шүүмжээ дараах хаягаар ирүүлээрэй:
tsogoo_tsogtbaatar@yahoo.com, contact@irim.mn, director@irim.mn


Цааш унших...

Wednesday, July 1, 2009

“7 сарын 1 ба Хүний эрхийн зөрчил” хэвлэлийн мониторинг

2008 оны 7 дугаар сарын 1-нд болсон үйл явдал нь Монгол Улс дахь анхны олон нийтийг хамарсан нийгмийн онцгой үзэгдэл байлаа. Олон нийтийг хамарсан аливаа нийгмийн үзэгдлийн улмаас хүний үндсэн эрх, эрх чөлөө зөрчигдөх магадлал өндөр байдаг. Иймээс хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлүүд өөрийн үүргээ гүйцэтгэн, иргэдэд мэдээллийг үнэн зөв, шуурхай хүргэж ажиллах нь хүний эрх зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх, ард түмний хяналтыг дээшлүүлэх чухал ач холбогдолтой юм.

Нээлттэй нийгэм хүрээлэн, Глоб Интернэшнл зэрэг төрийн бус байгууллагуудын захиалгаар "I R I M" (айрим) судалгааны хүрээлэн нь “7 дугаар сарын 1-нд болон онц байдал зарласан, мөн түүний дараах өдрүүдэд Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлүүд мэргэжлийн түвшинд ажиллаж чадсан эсэх, ингэж ажиллахдаа хүний эрхийн асуудлыг хэрхэн тусгасан”-ыг судлах зорилгоор энэхүү мониторингийн судалгааг хийж гүйцэтгэсэн.
Мониторингийн хүрээнд 11 телевиз (МҮОНТ, UBS, MN-25, ТV5, ТV9, Eagle, NTV, ТМ, С1, SBN, ТV8), өдөр тутмын 4 сонины (Өдрийн сонин, Өнөөдөр, Зууны мэдээ, Ардчилал) 2008 оны 7 дугаар сарын 1-ээс 9-ний хоорондох 7 дугаар сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой нийтлэл, нэвтрүүлэгт агуулгын шинжилгээ хийсэн. Мониторинг хийхдээ мэдээллийн агуулгын хүрээ, эх сурвалжийн тэнцвэрт байдал ба төлөөлөл, баримт, үзэл бодлын зааг ялгааг гаргаж буй байдал зэрэг олон улсын сэтгүүл зүйн мэргэжлийн стандартуудыг ашигласан. Мониторингийн мэдээллийг цаг хугацааны дарааллаар нь
• 7 сарын 1-ний өдөр
• Онц байдлын үе (7 сарын 2-ноос 7 сарын 5-ныг дуустал)
• Онц байдал цуцлагдсаны дараахь үе (7 сарын 6-наас 7 сарын 9-нийг дуустал) гэсэн гурван ангиллаар харьцуулж гаргасан.
Ингээд мониторингийн үр дүнгээс танилцуулж байна.





Нэг. 2008 оны 7 сарын 1-ээс 9-ний хугацаанд мониторингд хамруулсан телевиз сонины нийт нэвтрүүлгийн цаг, нийтлэлийн талбай

• Мониторингид хамруулсан телевизүүдийн нэвтрүүлгийн цаг

2008 оны 7 дугаар сарын 1-ээс 9-ний хооронд буюу нийт 9 хоногийн хугацаанд судалгаанд хамруулсан 11 телевизээр нийт 709 цагийн нэвтрүүлэг цацагджээ .
7 сарын 1-ний өдөр судалгаанд хамруулсан телевизүүдээр нийтдээ 144 цагийн нэвтрүүлэг гарсан. Онц байдалын хугацаанд зөвхөн МҮОНТ ажиллаж байсан бөгөөд тус телевиз нь хоногт 17-18 цагийн нэвтрүүлэгтэй байжээ. Онц байдал цуцалсны дараа судалгаанд хамрагдсан бусад телевизүүд хэвийн байдлаар ажиллаж эхэлсэн байна. 7-р сарын 5-аас 9-ний өдрүүдэд UBS, TV5 хоногт дунджаар 18 цаг; TV9 телевиз 17 цаг; МҮОНТ, Eagle, MN25 телевизүүд 16 цаг; С1 телевиз 15 цаг; NTV, SBN, TV8, TM телевизүүд 6-7 цагийн нэвтрүүлэгтэй байжээ.



• Мониторингид хамруулсан сониний зай талбай

Судалгаанд хамрагдсан “Өдрийн сонин”, “Ардчилал”, “Зууны мэдээ”, “Өнөөдөр” сонинуудад 7-р сарын 1-ээс 9-ний өдрүүдэд болох 9 хоногийн хугацаанд хэвлэгдсэн дугааруудад нийт 942192 см2 талбайд мэдээлэл нийтлэгджээ. (7 дугаар сарын 1-ний дугаарын мэдээлэл нь өмнөх өдрийн буюу 6 дугаар сарын 30-ны мэдээлэл гэдгийг анхаарна уу)


Хоёр. 7 сарын 1-ний үйл явдлыг тухай мэдээллийн хувийн жин

• Телевизүүдийн нэвтрүүлгийн цагт эзлэх хувь

Энэ үзүүлэлт нь телевизүүд 7 сарын 1-ний үйл явдал болон түүний үр дагавараар бий болсон асуудлуудад хэр анхаарал хандуулж байсныг харуулна.








• Сонинуудын талбайд эзлэх хувь

Судалгаанд хамрагдсан сонинууд 7-р сарын 2-оос 9-ний хооронд хэвлэгдсэн дугааруудынхаа нийт талбайн 12.6 хувийг (118716 см2) 7 дугаар сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой мэдээлэлд зарцуулсан байна. Сонинуудын уг үйл явдалтай холбоотой нийтлэлд зориулсан талбайн хэмжээ нь харьцангуй тэнцвэртэй байгаа ба тус сонины нийтлэлийн нийт талбайтай нь харьцуулбал “Ардчилал”, “Зууны мэдээ” сонинууд 7 дугаар сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой сэдэвт харьцангуй илүү ач холбогдол өгчээ.



Гурав. 7 сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой мэдээллийн сэдэв, агуулга
7 сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой мэдээллийн агуулга, сэдвийг тоймлон авч үзвэл, телевиз нөхцөл байдалтай холбогдуулан авсан арга хэмжээ - нөхцөл байдал - үр дагавар гэсэн эрэмбээр, харин сонин нөхцөл байдлын шалтгаан - нөхцөл байдал - түүнтэй холбогдуулан авсан арга хэмжээ гэсэн эрэмбээр асуудалд ханджээ. Ерөнхийд нь дүгнэвэл, телевиз зөрчилт байдалтай холбоотойгоор авсан арга хэмжээнд, харин сонин зөрчилт байдлын учир шалтгаанд анхаарлаа хандуулжээ




• Үйл явдлын шалтгаан

Телевиз зөрчилт байдлын шалтгаанд нийт мэдээллийнхээ 19.6 хувь, сонин 30.5 хувийг зориулсан. Нийт мэдээлэлд МАХН, О.Магнай, Ж.Батзандан нар буруутай гэсэн мэдээлэл давамгайлж байв.

Мониторингид хамрагдсан телевизийн сувгууд 7 сарын 1-ний өдрийн нэвтрүүлэгтээ тухайн хэрэг явдлын шалтгааныг, энэ бол нийгмийн суурь асуудал байсан, цагдаагийн талаар иргэд сөрөг хандлагатай байсан, сонгуулийн үр дүн нийгмийн хүлээлттэй зөрчилдсөн, МАХН сонгууль будлиантуулсан, АН-ын, мөн түүний дарга Ц.Элбэгдоржийн турхиралт байсан, О.Магнай, Ж.Батзандан нарын зохион байгуулсан үймээн, “Иргэний эвсэл”, БНН зохион байгуулсан, МАХН өөрөө зохион байгуулж, байраа шатаалгасан, цагдаагийн байгууллага шаардлагатай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлээгүй, Сонгуулийн ерөнхий хороо муу ажилласан, МАХН,АН хоёулаа буруутай, иргэд буруутай, Н. Энхбаяр буруутай, хятадууд турхирсан гэх мэтээр 16 янзаар тайлбарлажээ.

МҮОНТ дангаараа ажллаж байсан онц байдлын үед үйл явдлын шалтгааны тайлбар 8 болон хоёр дахин буурч, эфирийн цагийн хамгийн их хувийг О.Магнай, Ж.Батзандан нарын зохион байгуулсан үймээн (22.6 хувь), “Иргэний эвсэл”, БНН зохион байгуулсан ( 18.4%) гэсэн мэдээлэл эзэлж байсан бол Магнай, Жаргалсайхан нар хяналтаа алдсан, алга болсон, дэврээсэн гэсэн агуулгатай мэдээлэл нь бусад шалтгаантай адил 11 хувийг эзэлжээ. Мөн МоАХ буруутай, сонгуулийн үр дүн нийгмийн хүлээлттэй зөрчилдсөн гэсэн мэдээл адилхан 7.1 хувь, Ийгл телевиз турхирч байна, Иргэний эвслийн зохион байгуулсан явдал гэх мэдээлэл 6 хувьтай байна.
Онц байдал цуцлагдсаны дараа тайлбарын тоо нэмэгдэж, 14 болон цагдаагийн талаар иигэд сөрөг хандлагатай байсан, АН-ын турхиралт, Н.Энхбаяр буруутай, хятадууд турхирсан зэрэг тайлбар хасагдаж, Засгийн газар харуцлагагүй ажилласан, Монгол Улсын баялгийн төлөөх тэмцэл, байдал хяналтаас гарсан гэх мэт тайлбар шинээр нэмэгджээ.

• Үйл явдлын нөхцөл нөхцөл байдал

Ийм мэдээлэлд телевиз 20.7 хувь, сонин 23.8 хувийг зарцуулжээ. Үүнд жижиг намууд, жагсаалд оролцогсдын сөрөг үйлдлийн талаарх мэдээлэл давамгайлсан байна.

• Үйл явдлын үр дагавар

Үр дагаварын тухай мэдээлэлд телевиз 20.5 хувь, сонин 14.1 хувийг зориулжээ. Телевиз соёлын өв устсан, харин сонин хүний амь нас эрсэдсэн талаар илүү анхаарчээ.

• Үйл явдалтай холбогдуулан авсан арга хэмжээ

Авсан арга хэмжээний тухай мэдээлэл телевизэд 24.6 хувь, сонинд 16.2 хувийг эзэлж байна. Аль аль нь дээлэхдээ онц байдал зарласан тухай илүү анхаарчээ.

• Хүний эрхийн асуудал

Телевиз 14.2 хувь, сонин 15 хувийг хүний эрхийн асуудалд зориулсан нь хамгийн бага
байна.

Дөрөв. ХМХ-үүд 7 сарын 1-тэй холбоотой мэдээлэл хийхдээ баримт, үзэл бодлыг заагласан байдал

ХМХ-үүд олон нийтэд хүргэсэн мэдээллийнхээ дийлэнх (телевиз 67.4 хувь, сонин 76.2 хувь) хувьд баримтад түшиглэсэн байсан нь мэргэжлийн стандартыг хангасан дэвшилттэй үзүүлэлт байлаа.



Тав. ХМХ-үүд 7 сарын 1-тэй холбоотой мэдээлэл хийхдээ эх сурвалжийн тэнцвэрийг хангасан байдал
Мэргэжлийн сэтгүүл зүйд хоёр ба түүнээс дээш эх сурвалж ашиглаж, төлөөллийг адил тэнцүү хангавал мэргэжлийн хэм хэмжээг хангасан, мэдээлэл тэнцвэртэй болсон гэж үздэг.

• Эх сурвалжийн тоо

Мэдээллийн эх сурвалж дунджаар 1, тухайлбал телевизэд 1.2, сонинд 1.5 байсан нь мэдээлэл өрөөсгөл байсныг харуулж байна.



• Эх сурвалжийн төлөөлөл

ХМХ-үүд албаны хүмүүсийн байр суурийг түлхүү дамжуулсан байна. Ингэснээр сурвалжийн төлөөллийн тэнцвэр алдагдаж, сонирхлын (хараат бус шинжээч, төрийн бус байгууллага гэх мэт), мөн үр дагавар хүртэгсэд (энгийн иргэд, хохирогчдын гэх мэт)-ийн дуу хоолойг орхигдуулан, нийгмийн олон талт, янз бүрийн үзэл бодлыг тусгах мэргэжлийн хэм хэмжээ алдагджээ.



Телевизийн суваг тус бүрээр харьцуулбал, МҮОНТ-д албаны буюу төрийн байгууллагын эх сурвалж, MN25, UBS, TV5, TV9 сувагт улс төрийн нам, хүчин, NTV, SBN, TV8 сувагт мэргэжилтэн, шинжээч, С1, Ийгл, TV8 сувагт иргэдийн төлөөлөл давамгайлжээ.

Зургаа. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл Хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлсэн байдал
Долоон сарын нэгний үйл явдалтай холбоотой нийт мэдээллийн хувийн жинг авч үзвэл, хүний эрхтэй холбоотой мэдээлэл телевизэд 14.2 (15 цаг) хувь, сонинд 10.4 (12347 см2) хувь эзэлсэн байна. Ийм мэдээлэл 7 сарын 1-ний өдөр дөнгөж 0.4 хувьтай байсан бол онц байдлын үеэр 11.1 хувь, онц байдлын дараа 22.8 хувь болж, бараг 57 дахин нэмэгджээ.

• Хүний эрхтэй холбоотой нийт мэдээллийн 97,3 хувийг хүний эрхийн зөрчил гарсан тухай мэдээлэл эзэлж байна.
• “Хүний эрхийн зөрчил гараагүй” гэсэн мэдээлэл 2.7 хувийг эзэлсэн байна. Үүнийг Хүний эрхийн комисс, Цагдаагийн байгууллага, Улсын Мөрдөн байцаах газар, УИХ-ын Хүний эрхийн дэд хороо, МАХН, зарим иргэн хэлжээ. Харин хүний эрхийн чиглэлээр ажилладаг ТББ-ууд, иргэний хөдөлгөөн, өмгөөлөгч, хохирогчдын ар гэрийнхэн, зарим нам эвсэл “ Хүний эрхийн зөрчил ихээр гарч байна” гэсэн дүгнэлт өгч, мэдээлэл хийжээ
• “Хүний эрх зөрчигдөөгүй” гэсэн мэдээлэл 7 сарын 1-ний өдөр гараагүй, харин онц байдал тогтсон буюу МҮОНТ ажиллаж байх үед 14,8 хувьтай байжээ. Онц байдлын дараахь дөрөв хоногийн ийм мэдээлэл 85,2 хувь хүрч, эрс нэмэгджээ
• Телевизээр дамжуулсан хүний эрхийн тухай нийт мэдээллийн 28 хувийг Ийгл телевиз, 25 хувийг С1 телевиз, 22 хувийг МҮОНТ бүрдүүлж байна. Зөвхөн энэ гурван сувгийн хүний эрхийн тухай мэдээлэл 7 сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой нийт мэдээллийн 75 хувийг эзэлжээ.
• Өдөр тутмын сонинуудад нийтлэгдсэн хүний эрхийн нийт мэдээллийн 44 хувь нь “Өдрийн сонин”-д нийтлэгдсэн нь хамгийн өндөр үзүүлэлт болж байна.
• Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд хүний эрхийн зөрчлийн нийт 30 орчим төрлийн зөрчлийн тухай мэдээлжээ. Үүнээс баривчлагдсан иргэдэд цагдаа, хүчний байгууллагын зүгээс бие махбодын дарамт учруулах явдал байгаа тухай мэдээллийн 21.4 хувийг телевиз, 22.2 хувийг сонин мэдээлсэн нь хамгийн их яригдсан сэдэв байв. Харин нас барсан, шархадсан, баривчлагдсан хүмүүсийн эр гэрийнхэнд хэлж дуулгаагүй, өвчтэй хүн хоригдож байгаа, цагдаа, иргэдээс мөнгө, эд зүйл авсан, хөгжлийн бэрхшээлтэй/оюуны хомдолтой хүнийг баривчилсан тухай мэдээлэл хамгийн бага буюу тус бүр 0.1 хувийг эзэлжээ.
• ХМХ-үүд хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлэхдээ үзэл бодлоос илүү баримтад түшиглэн, эх сурвалжийн тоо, төлөөллийг харьцангуй мэргэжлийн түвшинд хангасан хэдий ч агуулгын хувьд авч үзвэл, хүний эрхийн зөрчлийн тухай бодитой мэдээлэл хүргэж чадаагүй байна. Тухайлбал:
 Хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээллийн эх сурвалжийг авч үзвэл, телевизийн сувгууд дунджаар нэг эх сурвалж ашиглан мэргэжлийн стандартаа зөрчсөн байна. Харин TV9 сувагт эх сурвалжийн тоо тэнцүү байлаа
 Сонин дунджаар хоёр эх сурвалж ашиглаж, сонин мэргэжлийн стандартаа хангажээ. “Өдрийн сонин”-д бусдаас илүү тэнцүү тооны эх сурвалж ашигласан байна.
 ХМХ-үүд хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлж, сурвалжлахдаа эх сурвалжийн төлөөллийг харьцангуй тэнцвэртэй ашигласан байна. Телевизийн хувьд, эх сурвалжийн 23.5 хувь нь албаны, 22.9 хувь нь ТББ, холбоодын, 21.4 хувь нь иргэдийн төлөөлөл байв. Сонины эх сурвалжийн 24.7 хувь нь албаны, 38.4 хувь нь иргэдийн төлөөлөл байв
• Хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлэлийн агуулга, сэдэвт шинжилгээ хийж үзэхэд, нийт 30 төрлийн зөрчил нийтлэгдсэн байв. Тухайлбал, баривчлагдсан иргэдийг цохиж зодох зэргээр бие мах бодын эрүү шүүлтийн хэлбэр (21,4 хувь), Насанд хүрээгүй хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг албадан баривчилж, зодож, хүнлэг бус хандсан (12,8 хувь), хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний эрхийг зөрчсөн (10.5 хувь) зэрэг зөрчлийн тухай түлхүү мэдээлжээ. Тодруулбал, телевизүүд цагдаа, хүчний байгууллагын зүгээс зөрчилт нөхцөл байдалтай холбоотойгоор баривчлагдсан иргэдэд бие махбодын дарамт учруулах явдал гарч байгаа тухай мэдээллийг хамгийн олон давтамжтай нэвтрүүлсэн байна
• Онц байдлын үеэр ажилласан МҮОНТ-д мэдээллийн нэг эх сурвалж давамгайлж, төлөөллийн хувьд 58.2 хувь нь албаны хүмүүс байсан нь тэнд төрийн цензур үйлчилж, хүний эрхийн асуудалд зөвхөн төрийн байгууллагын байр суурийг дамжуулж байсныг нотолж байна.
• “Хүний эрх зөрчигдсөн” тухай иргэн, төрийн бус байгууллага, сэтгүүлчийн өгсөн зургаан мэдээлэл 7 сарын 1-ний өдөр телевизэээр цацагдсан бол онц байдлын үеэр төрийн бус байгууллагын төлөөллийн байр суурь 1.9 хувь, иргэдийн төлөөлөл 5.1 хувь болон буурч, онц байдал цуцлагдсаны дараа төрийн бус байгууллын төлөөл 27.6 хувь, иргэдийн төлөөллийн байр суурь 25 хувь хүрч нэмэгджээ. Нийт мэдээллийн 26.9 хувьд сэтгүүлч хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлсэн байна. Албаны эх сурвалжийн байр суурь 30.8 болж буурсан ч бусадтай харьцуулахад хамгийн их хэвээр байлаа. Телевизийн сувгаас Ийгл телевизэд эх сурвалжийн байр суурийг хамгийн тэнцвэртэй байв.
• Төрийн цензуртэй телевизийн ганц суваг ажиллаж байсан онц байдлын үеэр сонин иргэдийн дуу хоолойг түлхүү хүргэсэн байна. Иргэдийн төлөөллийн байр суурь сонинд нийтлэгдсэн хүний эрхтэй холбоотой нийт мэдээллийн 53,2 хувийг эзэлжээ
Хүний эрхийг дээдэлдэг ардчилсан нийгэмд ХМХ өөрөө хүний эрх зөрчихгүй байх хүмүүнлэг ёс, дэг журам үйлчилдэг. ХМХ, сэтгүүлчид нийтийг хамарсан, гэнэтийн, зөрчилт ийм үйл явдлын үеэр хүний эрх зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх ёстой. Харамсалтай нь, манай ХМХ-д ийм соёл, дагаж мөрдөх журам дүрэм үгүй учир 7 сарын 1-ний өдөр, түүний дараа хүний эрхийг зөрчих явдал гарчээ.

Телевизүүд шууд сурвалжлага хийх, ярилцдага хийхдээ гэрч, хохирогсдын нүүрийг нууцлах, дуу хоолойг нь өөрчлөх зэрэг хувиргалтын арга ашигласангүй. Энэ нь ЦЕГ-ын албадлага, шаардлагаар телевизийн сувгуудаас авсан үйл явдлын бичлэгийг сэжигтэн, баривчлагсдын эсрэг ашиглах боломж олгосон байна. Телевизийн сэтгүүлчид цагдааг нотлох баримтаар хангах гэж бус олон нийтийг мэдээллээр хангах гэж үйл явдлыг сурвалжилдаг билээ.

Долоо. Онц байдлын үеийн МҮОНТ ба төрийн цензур

2008 оны 7 сарын 1-ний өдрийн Ерөнхийлөгчийн зарлигаар онц байдал тогтоосноос хойш дөрөв хоногийн хугацаанд МҮОНТ дангаар ажилласан билээ. Энэ хугацаанд төрөөс МҮОНТ-д хатуу цензурээ сэргээн тогтоож, төрийн удирдагад авсан юм. Ингэснээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн дуу хоолойг боомилон, олон нийтэд хүрэх мэдээллийн олон ургальч чанар алдагдаж, улс төрийн хүрээнд дэх цөөнх, нийгэм дэх жирийн иргэн, эрдэмтэн, шинжээчдийн байр суурь дарагдаж, оюун санааны хүрээнд догматик, хандлага давамгайлж, нийгмийн шударга ёс алдагдахад хүргэсэн гэж үзэж байна.

МҮОНТ, 2008 оны 07 сарын 05-ны 00:11-00:21 цаг, 618 секунд
... Онц байдал цуцлагдлаа. Өнгөрсөн хугацаанд МҮОНТ нь Онц байдлын тухай хуульд захирагдаж Үндэсний Аюулгүй байдлын Шуурхай штабын шууд удирдлаган дор тус штабын мэдээлэлд үндэслэн мэдээллээ дамжуулж байсан ...
Төрийн хяналттай өдрүүдэд МҮОНТ-ийн дэлгэцнээ гарсан эх сурвалжийн 51.1 хувь нь албаны буюу засгийн газрын төлөөлөл байв. Иргэд 4.1 хувь, төрийн бус байгууллагын төлөөлөл 3.2 хувийг эзэлсэн бол шинжээч, ажиглагч ердөө 0.1 хувьтай байлаа.
Үүссэн нөхцөл байдлын шалтгааны тухай МҮОНТ-ийн Долоон сарын нэгний өдөр, онц байдлын үеэр, онц байдал цуцлагдсаны дараахь дөрөв хоногийн мэдээлэлд цензур хэрхэн нөлөөлснийг доорхи хүснэгтээс харж болно.



7 сарын 1-ний өдөр тухайн нөхцөл байдалд сөрөг хүчин, тухайлбал иргэний эвсэл, БНН, түүний удирдагчид буруутай тухай мэдээлэл хамгийн ихдээ 5.5 хувь эзэлж байсан бол төрийн хяналт дор ажиллаж байсан онц байдлын үед үлэмж нэмэгдэн дээд тал нь 22.6 хувьд хүрсэн байна. Мөн Ийгл телевиз турхирч байгаа тухай мэдээлэл гарч, 6.3 хувийг эзэлжээ.



7 сарын 1-ний өдөр үүссэн нөхцөл байдлын шалтгааныг МАХН сонгууль будлиантуулсан (25.3%)-ны үр дагавар, Ардчилсан намын дарга Ц.Элбэгдоржийн турхиралтаас(14.4%) болсон гэсэн тайлбар зонхилж байсан бол онц байдлын үеэр хэд дахин буурч, онц байдал цуцлагдсаны дараа МАХН-ыг буруутгасан мэдээлэл давамгайлж, дараа нь сонгуулийн үр дүн нийгмийн хүлээлттэй зөрчилдсөн тухай тайлбар 10.4 хувьийг эзэлжээ.
Доорхи графикаас онц байдлын үеэр МҮОНТ үүссэн нөхцөл байдлын шалтгааны үр дагаврын тухай хэрхэн мэдээлсэнийг харж болно.



Энэ хэрэг явдлаас үүдэн цагдаа, гэмтэж бэртсэн тухай мэдээлэл 18.6 хувь эзэлжээ. Дараа нь соёлын өв шатсан (14.5%), хүний амь эрсэдсэн (11.2%) тухай мэдээлэл орсон байна. Сэтгүүлч гэмтэж, бэртсэн, МАХН-ын байрыг шатаасан, урлагийхан тоглолт хийж чадахгүйд хүрсэн, цагдаагийн зэвсэг хэрэгсэл хангалтгүй, бизнес нөлөөлсөн, Монгол Улсын нэр хүндэд муугаар нөлөөлж, жуулчдын тоо багасна гэх мэт 12 төрлийн мэдээлэл тус бүрийн эзлэх хувь таван хувиас доош байлаа.

Найм. Хэвлэл мэдээллийн эрх зүйн орчин

2008 оны 7 сарын 1-ний 23 цагт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 194 тоот зарлиг гаргаж, нийслэл Улаанбаатар хотын хэмжээнд 24 цагаас эхлэн дөрөв хоногийн хугацаатай онц байдал тотоосон билээ. Зарлигийн 4-р зүйлд “ Үндэсний олон нийтийн радио, телеизээс бусад телевизийн үйл ажиллагааг онц байдлыг цуцлах хүртэл зогсоох”-оор заасан юм. Ийнхүү зарлиг гаргахдаа 1995 оны 11 сарын 14-нд батлагдсан Онц байдлын тухай хуулийн 16-р зүйлийн 3 дахь хэсгийн 4-т “Олшруулах болон дуу авиаг чангаруулах техник хэрэгслийн ашиглалтыг хязгаарлах буюу хориглох, шаардлагатай бол түр хураан авах, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд хяналт тогтоох, эсхүл онц байдлыг цуцлах хүртэл үйл ажиллагааг нь зогсоох” гэсэн заалтыг иш үндэс болгожээ.
Онц байдлын тухай хууль гарсан 1995 онд Монголд төрийн мэдлийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл давамгайлж байв. Үүнээс хойш Монголд хэвлэлийн эрх чөлөөг баталгаажуулах, төрийн мэдлийн ХМХ-ийг либеральчлах чиглэлээр чухал ахиц гарч, 1998 онд Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль, 2005 онд Олон нийтийн радио, телевизийн тухай хууль батлагдсан билээ.
Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний хуулийн 2-р зүйлд“Хэвлэл мэдээлэлийн эрх чөлөө, хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслийн чөлөөт байдлыг хязгаарласан хууль батлан гаргахыг хориглоно”, 3-р зүйлийн 1-д ”…Төрөөс олон нийтийн мэдээллийн агуулгад хяналт /цензур/ тогтоохгүй” мөн 3-р зүйлийн 2-т “ Төрөөс ХМХ-ийн нийтлэх нэвтрүүлэх мэдээлэлд хяналт тавих байгууллага байгуулахгүй бөгөөд ийм хяналтын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхгүй”хэмээн тус тус заажээ.

Олон нийтийн радио телевизийн тухай хуулийн 4-р зүйлийн 1-д:” Олон нийтийн радио, телевиз үйл ажиллагаандаа хараат бус байх, бодит мэдээлэл олж авах иргэний эрхийг хүндэтгэх, олон ургальч үзэл, ил тод байдлыг эрхэмлэх, аж ахуйн нэгж, байгууллага, албан тушаалтан, хувь хүн, улс төрийн намын эрх ашгийг бус нийт үндэсний эрх ашгийг дээдлэх үндсэн зарчмыг баримтална” гэсэн байна. Мөн хуулийн 5 дугаар зүйлээр Олон нийтийн радио, телевизийн сурвалжлагч, редакцийн хараат бус байдлыг хангаж, нэг дэх хэсэгт: Олон нийтийн радио, телевизийн сурвалжлагч, редакци Үндсэн Хууль болон энэ хуулийн үзэл санаанд нийцсэн нэвтрүүлэг бэлтгэх, нийтийн хүртээл болгоход нь аж ахуйн нэгж, байгууллага, албан тушаалтан, хувь хүн, олон нийтийн радио, телевизийн удирдлага хөнлөнгөөс оролцох оролцох, нөлөөлөхийг хориглоно” гэжээ.
Ерөнхийлөгч зарлигийн дагуу онц байдлын арга хэмжээг хэрэгжүүлэх явцад МҮОНТ-аас бусад телевизийн үйл ажиллагааг зогсоож, МҮОНТ-ийн мэдээллийн агуулгад цензур тогтоосон нь дээр дурдсан хуулийг зөрчиж, Онц байдлын тухай хуулийн хуучинсаг заалтыг хэтрүүлэн хэрэгллэсэн гэж үзэж байна.

Ес. Ерөнхий дүгнэлт

2008 оны 07 сарын 1-ний өдрийн хэрэг явдал нь ардчилсан тогтолцоог сонгосоноос хойших монголын түүхэнд анх удаа олон нийтийг цочроосон, онцгой үйл явдал болж, нийгэмд зөрчилт нөхцөл байдал үүсгэсэн билээ.
1. Энэ үеэр монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл жирийн өдрүүдээс илүү цагаар ажиллаж, 7 сарын 1–ний үйл явдалтай холбоотой мэдээллийг олон нийтэд шуурхай хүргэсэн.
2. Мониторингид хамрагдсан хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд (ХМХ) үүссэн байдлын шалтгаан, нөхцөл байдал, түүнтэй холбогдуулан авсан арга хэмжээ, үр дагаварт түлхүү анхаарсан байна. Ингэхдээ мэдээллийг өөр өөрийн өнцгөөр олон нийтэд хүргэсэн нь бодит мэдээлэл гэхээсээ илүү улс төрийн намуудын талцал, өөр өөр байр суурь, үзэл бодлын дуу хоолой болжээ. ХМХ-үүд 7 сарын 1-ний үйл явлын шалтгааныг гэхэд 16 янзаар тайлбарлажээ
3. Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн мэргэжлийн түвшинд дүн шинжилгээ хийхэд, 7 сарын 1-ний жагсаал цуглаан, түүний дараа үүссэн нөхцөл байдлыг мэдээлж, сурважлахдаа үзэл бодлоо тулгахаас илүү баримтад түшиглэсэн сайн талтай байна. Гэхдээ мэдээллийн эх сурвалжийн тоо, төлөөлөл, агуулга сэдвийн хувьд мэргэжлийн хэм хэмжээ алдагдсан тул үйл явдлыг мэдээлэхдээ тэнцвэртэй байж чадаагүй, өрөөсгөл, туйлширсан шинжтэй байсан гэж дүгнэж байна
4. ХМХ-ээр дамжсан 7 сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой нийт мэдээллийн хувийн жинд хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлэл хамгийн бага хувийг эзэлж байв. Хүний эрхийн тухай мэдээлэл ХМХ-д 7 сарын 1-ний өдөр 0.4 хувьтай байсан бол онц байдлын дараа 57 дахин нэмэгдэж, мэдээллийн эх сурвалжийн тоо, төлөөлөл харьцангуй тэнцвэржсэн хэдий ч агуулгын хувьд “хүний эрх зөрчигдсөн”, “хүний эрх зөрчигдөөгүй” гэсэн хоёр туйлд хуваагдан “хүний эрх зөрчигдөөгүй” гэсэн нь давамгайлсан байв
5. ХМХ-үүд хүний эрхийн тухай тусгахдаа мэдээллийн нэг сурвалж ашиглаж, ялангуяа онц байдлын үеэр эх сурвалжийн тэнцвэр хэт алдагдаж, төлөөллийн хувьд албаны байр суурь хэтэрхий давамгайлан хүний эрхийн зөрчлийн тухай мэдээлэл хэт туйлширсан байв. “Хүний эрх зөрчигдсөн “гэж үзэж байсан хүний эрхийн төрийн бус байгууллагын байр суурь ХМХ-д хоёр хувьд ч хүрээгүй байна
6. Хүний амь эрсэдсэн тухай МҮОНТ анх удаа мэдээлсэн байна. Энэ тухай мэдээлэл сонинуудад телевизээс илүү байжээ
7. Хүний эрхийн тухай бага мэдээлэлд хүний эрхийн зөрчил гарсан тухай мэдээлэл 97.2 хувийг эзэлж, нийт 29 төрлийн зөрчлийн тухай дурдсан байна. Ийм мэдээллийн бараг гуравны нэгийг сэтгүүлч өөрийн олсон баримтад түшиглэн түгээжээ. Энэ нь сэтгүүлчдийн хүний эрхийг хүндэтгэх хүсэл эрмэлзэл дийлэнх байсныг харуулж байгаа юм. Харин ийм мэдээллийг хязгаарлахад Онц байдал тогтоосон тухай Ерөнхийлөгчийн зарлиг, МҮОНТ төрийн хатуу хяналт дор ажилласан нь нөлөөлсөн гэж үзэж байна
8. Онц байдлын үеэр өдөр тутмын сонинууд иргэдэд ганцаас шилэх боломж (альтенатив эх сурвалж) олгон, иргэдийн дуу хоолойг нийгэмд түлхүү хүргэжээ.
9. Онц байдал тогтоох тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар МҮОНТ-ээс бусад телевизийн үйл ажиллагааг дөрөв хоногийн хугацаатай зогсоон, олон нийтийн радио, телевизэд төрийн цензурыг сэргээн тогтоож, иргэдийн үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх, чөлөөт, хараат бус хэвлэл мэдээллээр үнэн бодит, олон ургальч мэдээлэл хүлээн авах эрх, эрх чөлөөг үндэслэлгүйгээр хязгаарласан нь Монгол Улсад хэвлэлийн эрх чөлөө туйлын эмзэг байгааг харууллаа
10. 1995 онд батлагдсан Онц байдын тухай хуулийн “олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд хяналт тогтоох, эсхүл онц байдлыг цуцлах хүртэл үйл ажиллагааг нь зогсоох” тухай
зүйл заалтыг хэтрүүлэн ашиглаж, 1998 оны Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль, 2005 оны Олон нийтийн радио,телевизийн тухай хуулийн зохих зүйл заалтыг зөрсөн гэж үзэж байна

Арав. Зөвлөмж

7 сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотой хэвлэл мэдээллийн мониторингийн дүгнэлтэд үндэслэн дараахь зөвлөмжийг гаргаж байна. Үүнд:

УИХ-д:

 Онц байдлын тухай хуульд олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хяналт тогтоох тухай зүйл заалтыг Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуульд нийцүүлэн өөрчлөх
 Олон нийтийн радио, телевиз онц болон дайны байдлын үеэр мэдээлэл, сурвалжлах өөрийн журамтай байхаар ОНРТ-ийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах

ХМХ, сэтгүүлчдийн мрэгжлийн эвлэл холбоодод:

 Зөрчилт байдлын үед сэтгүүлчдийн баримтлах зарчим боловсруулж мөрдөх
 Иргэдийн дуу хоолой болж, тэдний эрх ашигт үйлчилдгийн хувьд зөрчилт байдлын үед гарч болзошгүй хүний эрхийн зөрчлийн баримтыг илрүүлэх, бодитой мэдээлэх, болзошгүй зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэхэд анхаарах
 Хүний эрхийн асуудлыг мэдээлэх, сурвалжлахад сэтгүүлчдийн баримтлах зарчмыг баталж, мөрдөх

Цааш унших...

Friday, June 12, 2009

XX зууны социологийн ТОП 10 ном

1998 онд Монтералд Олон Улсын Социологийн Холбоо (ОУСХ), Социологийн Дэлхийн Конгрессын чуулга уулзалт болсон бөгөөд уулзалтын чухал зорилтын нэг нь XX зууны социологийн уламжлал, хөгжлийн талаар хэлэлцэх явдал байсан юм. Энэхүү үйл ажиллагааны хүрээнд ОУСХ, Конгрессын Хөтөлбөрийн Хороо 1987 онд социологичдод хамгийн их нөлөө үзүүлсэн XX зууны ТОП 10 номыг тодорхойлох санал асуулгын судалгаа явуулжээ. ОУСХ-ны гишүүд социологичдоор тэдний ажилд хамгийн нөлөөтэй байсан XX зуунд хэвлэгдсэн 5 номыг нэрлүүлэх аргаар судалгааг авчээ. Тус судалгаанд ОУСХ-ны нийт гишүүдийн 16 хувь (2785-аас 455) нь хамрагдсан байна.

Ингээд судалгааны үр дүнд XX зууны социологийн ТОП 10 номны жагсаалтыг Германы социологич Макс Веберийн “Нийгэм ба эдийн засаг” бүтээл шалгарчээ.



XX зууны ТOП 10 ном

1. Макс Вебер - Эдийн засаг ба нийгэм (Economy and Society)-20.9%
2. Чарлес Милс - Cоциологийн сэтгэлгээ (The Sociological Imagination)-13.0%
3. Роберт Мертон - Нийгмийн онол ба нийгмийн бүтэц (Social Theory and Social Structure)-11.4%
4. Макс Вебер - Протестант ёс зүй ба капитализын оюун санаа - The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism)-10.3%
5. П.Л.Бергер болон Т.Лукман - Бодит байдлын нийгмийн байгууламж - (The Social Construction of Reality)-9,9%
6. Пэйр Бюрдэ - (Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste)-9.5%
7. Норберт Элайс - Иргэнших үйл явц (The Civilizing Process)-6.6%
8. Хэйбермас - Харилцан үйлдлийн онол - (The Theory of Communicative Action)-6.4%
9. Т.Парсонс - Нийгмийн үйлдлийн бүтэц - (The Structure of Social Action)- 6.2%
10. Эрвин Гоффман - (The Presentation of Self in Everyday Life)-5.5%

Судалгааны явцад социологичдын үзэл бодол тэдний нас, хүйсээр ялгаатай байв. Тухайлбал эмэгтэй социологичдын хувьд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн эхний 10 номын жагсаалтад Жорж Герберт Мидийн “Оюун ухаан, би ба нийгэм” (Mind, Self and Society), Антони Гидденсийн “Нийгмийн үндсэн хууль” (The Constitution of Society), Норберт Элайс (The Civilizing Process: Power and Civility), Майкл Фокалт (Discipline and Punish) бүтээлүүд багтсан бол эрэгтэй социологичдод хамгийн их нөлөөлсөн 10 номын жагсаалтанд Э.Дюрхэймийн “Шашины амьдралын энгийн хэлбэрүүд” (The Elementary Forms of Religious Life) бүтээл тус тус орсноороо ерөнхий жагсаалтаас ондоо байжээ.

Мөн 45 хүртэлх насны социологичдод Улрич Бэкийн “Эрсдэлт нийгэм” (Risk Society ), Хэйрри Бравермэн “Хөдөлмөр ба монополь хөрөнгө” (Labour and Monopoly Capital), 45-55 насны социологичдод Антони Гидденсийн “Нийгмийн үндсэн хууль” (The Constitution of Society), Имануэл Валлерстэйн “Орчин үеийн Дэлхий - Систем” (The Modern World-System), Э.Дюрхэймийн “Шашины амьдралын энгийн хэлбэрүүд” (The Elementary Forms of Religious Life), Жорж Герберт Мидийн “Оюун ухаан, би ба нийгэм” (Mind, Self and Society), В.Моор “Дарангуйлал ба ардчилалын нийгмийн гарал үүсэл” (The Social Origins of Dictatorship and Democracy), 55-аас дээш насны социологичдод Жорж Герберт Мидийн “Оюун ухаан, би ба нийгэм” (Mind, Self and Society), Т.Парсонын “Нийгмийн систем” (The Social System), Георги Зиммел “Социологи” (Sociology), Э.Дюрхэймийн “Шашины амьдралын энгийн хэлбэрүүд” (The Elementary Forms of Religious Life) номууд тус тус нөлөөлжээ.
Судалгаанд оролцогчид нийтдээ социологийн 978 ном нэрлэсэн байна. Энэ талаар та дараах холбоосон дээр дарж дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
http://www.isa-sociology.org/books/vt/books_01.htm

Цааш унших...

Monday, May 4, 2009

"Энтропийн шинжилгээний арга" - сүүлийн хэсэг /Г.Цогтбаатар/

Энтропийн шинжилгээ хэрхэн хийх талаар бичсэн өмнөх нийтлэлээ үргэлжилүүлэн танилцуулж байна. Ойлгомжгүй зүйл гарвал tsogoo_tsogtbaatar@yahoo.com хаягаар тодруулга авч болно.

3. Бүлгүүд нэг төрөл болж чадаагүй учраас хамгийн их мэдээлэлтэй хос шинж тэмдгийг илрүүлэх алхмуудыг гүйцэтгэе

Алхам 7. Юуны түрүүнд шинжүүдийн гурвалаар тархалтын цуваа байгуулна.

(+)(+)(+)- 1,2,3 гэсэн шинжүүдэд (Социологи-1,2,3 гэсэн гурван сэтгүүл гурвуулаа байгаа оюутнуудын тоо) бүгдэд нь эерэг хариулт өгсөн оюутнуудын тоо гэх зэргээр уншина. Энэхүү тархалтын цувааг байгуулахдаа өмнө өгүүлснээр SPSS16 программын Analyse - Descriptive staticticis – Crosstabs командаар гүйцэтгэхээ анхаараарай.


Алхам 8. Дөрвөн шинж тэмдгээр гурвал үүсгэхэд 123, 124, 134, 234 гэсэн дөрвөн гурвал үүснэ. Гурвалын тоог бид

гэж бодож болно.

Алхам 9. Мөн өмнө хос шинж тэмдгүүдийн энтропийг олсоны адилаар гурвалын энтропийг бодно.

Үр дүнг өмнөх хүснэгтэн мэдээлэлтэй хамтатган бичвэл:

Алхам 10. Бидний дараагийн алхам бол мөн л хос шинж тэмдгийн адилаар гурвалын энтропийн давхцлын утгыг олно. Ингээд дараах томъёогоор

томъёонд орлуулан хамгийн их гарсаныг нь бусдыгаа тодорхойлох хамгийн их мэдээлэлтэй хос шинж тэмдэг гэж үзнэ.

Бодолтыг эхлэхээс өмнө бид нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ нь томъёоны асуудал юм. Өмнө нь бид (1,2), (1,3),(1,4),(2,3),(2,4),(3,4) гэсэн зургаан хослолыг бодсон шүү дээ. Одоо бид 6 хослолтойгоо, хослолд ороогүй хоёр шинж тэмдгээр нь гурвал үүсгэх хэрэгтэй боллоо. Бодлогын үр дүнд 12 гурвал үүснэ. Энторопийн давхцалыг олох томъёонд Эхний (1,2) гэсэн хослолд 3 болон 4 ороогүй учраас энэ хоёр шинжтэй гурвалыг үүсгэнэ. Өөрөөр хэлбэл

болно. I=1, j=2, g=3 and g=4 гэж ойлгоно. Нэг хослол л хослолд ороогүй 2 шинж тэмдэгтэй гурвал үүсгэх учраас (нийт 6 хослол маань ) x (хослолд ороогүй 2 шинжээр үржигдээд)=12 гурвалын энтропийн давхцал бодогдоно гэсэн үг.

Одоо хамгийн их мэдээлэлтэй хос шинж тэмдгийг олъё

Алхам 11. Дээрх бодлогоос хамгийн их утга нь 0.084739 буюу Социологи 2 ба 4-р сэтгүүлийн хослол байна. Иймд Социологи 2 ба 4 сэтгүүл хамгийн их мэдээлэлтэй сэтгүүлүүд бөгөөд эдгээр сэтгүүл байгаа хүнд бусад сэтгүүл байдаг хэмээн үзэж болох юм. Ингээд бид дараах дөрвөн хэв маягийг үүсгэж болно. Үүнийг өмнө өгүүлснээр SPSS16 программын Analyse - Descriptive staticticis – Crosstabs командаар 2 болон 4 гэсэн шинж тэмдгүүдээр солбицуулан бүлэглэхээ санаарай.
1. Социологи-2 болон 4-р сэтгүүл аль аль нь байгаа оюутнууд – 8/34.8 хувь/
2. Социологи-2 байгаа 4-р сэтгүүл байхгүй оюутнууд – 0
3. Социологи-2 байхгүй 4-р сэтгүүл байгаа оюутнууд – 11/47.8 хувь/
4. Социологи-2 болон 4-р сэтгүүл аль аль нь байхгүй оюутнууд – 4/17.4 хувь/
Дээрх мэдээлэлд үндэслэн бүлэгт тохирох нэр оноож дараах гурван хэв маяг үүсгэж болох юм:
1. Социологи сэтгүүлийн хангамж сайн бүлэг – 34.8 хувь
2. Социологи сэтгүүлийн хангамжаар дундаж бүлэг –47.8 хувь
3. Социологи сэтгүүлийн хангамж муу бүлэг – 17.4 хувь

Алхам 12. Сүүлд нь бид дээрх байдлаар хэв маяг үүсгэх нь үндэслэлтэй эсэх буюу үүсгэсэн хэв маяг маань нэгэн төрөл болж чадсан эсэхийг шалгах ёстойгоо мартаж болохгүй.Өмнө нэг шинжээр бүлэглэсэн хүснэгтэд бусад шинжийн тохиолдох хамгийн их утгаар нь зохиосон ангиллын нэг төрөл байдлыг шалгах хүснэгтийг үүсгэсэн шиг, энэ удаа мөн хамгийн их мэдээлэлтэй гэж тооцоологдсон хоёр шинжээр бүлэглэсэн хүснэгтийг зохиож бусад шинжийн хамгийн их тохиолдох утгуудыг нь үлдээсэн хүснэгтийг зохино. (SPSS16 программын Analyse - Descriptive staticticis – Crosstabs!)

Хамгийн их тохиолдлын утгуудыг нь хараар тэмдэглэсэн байгаа нь харагдаж байна. Эдгээр утгыг нь үлдээвэл дараах хүснэгт үлдэнэ.

Алдааг дараах байдлаар бодно

Алдаа 0.141304 > 0. 2 учраас бидний үүсгэсэн ангилал маань нэгэн төрөл байдлыг хангаж байна гэж үзсэнээр энтропийн шинжилгээ дууна. Хэрэв алдааны түвшин стандарт хангаагүй бол бид цаашид шинж тэмдгийн гурвал, дөрвөлүүдийг бодох ёстой юм шүү социологич, судлаачдаа!

Цааш унших...

Monday, April 6, 2009

"I R I M" судалгааны хүрээлэн байгуулагдсаны нэг жилийн ойн баярын мэнд хүргэе

2008 оны 4 дүгээр сарын 4-ний өдөр манай судалгааны хүрээлэн байгуулагдаж, 4 дүгээр сарын 6-нд Хууль зүйн яамнаас албан ёсны гэрчилгээгээ гардан авсан билээ. Тиймээс өнөөдөр манай байгууллагын нэг жилийн ой тохиож байна.
Мэргэжлийн, Хараат бус байх уриа дэвшүүлэн нийгмийн судалгааны салбарт тэргүүлэх хүрээлэн болох зорилго тавин ажиллаж буй манай залуусыг дэмжиж, хамтарч ажилласан байгууллага, хувь хүмүүст гүн талархал илэрхийлж, ажил үйлст нь өндөр амжилт хүсэн ерөөе.
Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд бид ил тод байдал, мэдээллийн нээлттэй байдал, олон нийтийн оролцоо, жендер, хүний эрх, шилжих хөдөлгөөн, нийгмийн халамж, сонгууль, улс төрийн үйл явц, боловсрол, инфляцийн сэдвээр 14 судалгаа, нөлөөллийн төслийг НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр, Нээлттэй Нийгэм Форум, БСШУЯ, Боловсролын хүрээлэн, НҮБ-ын Хүүхдийн сан, Глоб Интернэшнл ТББ, MONFEMNET ТББ, Швейцарийн Хөгжлийн Агентлаг, АНУ-ын Элчин сайдын яам, МУИС-ийн УТС-ын тэнхим, Голден Бридж сургалтын төв, Монгол банк зэрэг байгууллагын дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлээд байна.



Манай хамт олон нэг жилийн алдаа, оноогоо дүгнэн хэлэлцэж цаашид дараах зорилтыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:

  • Байгуулагын олон улсын стандартын үйл ажиллагаа явуулах институтийн чадавхийг хөгжүүлж, бэхжүүлэх;
  • Нийгмийн судалгаа, шинжилгээний салбарт Монгол улсын засгийн газар болон судалгааг захиалагч олон улсын байгууллагууд, компаниуд, ТББ-уудтай харилцаа тогтоох, тогтвортой хамтран ажиллах;
  • Олон нийт, сонирхогчдын хүрээнд байгууллагын имидж, брэндийг үүсгэх стратеги баримталж ажиллах.

Ингээд нийт харилцагч байгууллагууддаа дахин талархал илэрхийлье

"I R I M" судалгааны хүрээлэнгийн хамт олон



Цааш унших...

Thursday, April 2, 2009

Дээд боловсролын дисфункц /Г.Цогтбаатар/


Телевизээр дээд боловсролын асуудлаар хэлэлцүүлэг хийж байна. Сонихолтой сэдэв тул жаахан ажиглалаа. Гэтэл манай нэгэн өндөр албан тушаалтан (нэр ажлыг нь дурьдаад юүгхэв) “... дээд боловсролтой хүний тоо ихэдлээ, дэндлээ л гээд байх юм тэрний муу нь хаана байгаа юм, харин ч бүх хүнээ дээд боловсролтой болгочихвол улс орон хөгжих юм бишүү ... ” гээд л өөртөө их итгэлтэйгээр ярьж байх юм. Аливаа зүйл зохистой хэмжээ, хүрээнд л утга учиртай байдаг нь байгаль болоод хүний нийгмийн хөдлөшгүй хууль бус уу? Тиймээс оюутан байхдаа дээд боловсролын сөрөг функцийн асуудлаар бичиж байсан судалгааны нийтлэлээ блогтоо орууллаа. Тухайн үед дурьдаж байсан тоо баримт нь бага зэрэг хуучирсан боловч агуулга, үзэл санаа нь хуучраагүй тул засвар хийгээгүй юм шүү.

Боловсролын дэд систем ба дисфункц

Нийгэм нь эдийн засаг, улс төр, шашин, гэр бүлэг, боловсролын дэд системүүдээс бүрддэг бөгөөд аль нэг дэд системийн зохистой үүрэг алдагдахад бусад системийн хэвийн байдал алдагдаж нийгэм бүхэлдээ ганхах аюултай.
Тиймээс социологич Р.Мертон өөрийн функционалист онолдоо аливаа дэд системүүд нь ямагт нийгмийн системийн оршин тогтнох хэвийн байдлыг хангах эерэг функцтэй байх албагүйг тэмдэглээд, үүний зэрэгцээ дисфункци буюу сөрөг функцийг хэрэгжүүлдэг тухай өгүүлсэн байдаг.
Боловсрол нь үндсэн систем болохын хувьд бага, дунд, дээд (зөвхөн албан боловсролыг авч үзэв) гэсэн дэд системүүдийн тус бүрийн үүргийн зохистой харьцааны үр дүнд хэвийн оршин тогтнож, нийгмийн хөгжилд эерэг нөлөө үзүүлнэ.
Иймд дээд боловсролын эерэг функц нь тодорхой хил хязгаарын дотор л хүчин төгөлдөр байх бөгөөд зохистой хэмжээ нь хэтэрсэн тохиолдолд боловсролын зэрэглэл түүний нийгмийн үнэ цэнэ, агуулга алдагдаж зөвхөн хэлбэрийн тал нь голчлон хувалз адил улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг хойш татна. Өөрөөр хэлбэл дээд боловсролын эерэг функц нь түүний чанар, зэрэглэлийн үнэ цэнэ бодитоор хангагдаж буй тохиолдолд л илрэх юм. Эсрэг тохиолдол сөрөг функцтэй байх болно.

Дээд боловсролын давуу тал, зэрэглэлийн үнэ цэнэ

Дээд боловсролын чанар, зэрэглэлийн үнэ цэнэ хадгалагдаж буй тохиолдолд дээд боловсролтой иргэдийн ажил эрхлэлт, орлогын түвшин, гэмт хэрэгт холбогдох байдал, наслалт, өвчлөлт зэрэг нь нийгэм дэх боловсролгүй эсвэл бага, дунд боловсролтой хэсгийнхнээс харьцангуйгаар эерэг үзүүлэлттэй байдаг. Энэ нь дээд боловсролын давуу тал юм.
2005-2006 оны хичээлийн жилд их, дээд сургууль, коллежид дээд мэргэжилээр 138019 оюутан суралцаж байхад, тусгай мэргэжлийн анхан, дунд шатны сургуулиудад дөнгөж 23249 оюутан суралцаж байна. Энэ нь нийт мэргэжлийн боловсрол эзэмшигчдийн дөнгөж 14.4 хувь нь юм. Харин 85.6 хувь нь дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байна. Герман, Швейцарь зэрэг хөгжингүй улс орнуудад мэргэжлийн боловсролын энэхүү харьцаа нь эсрэгээрээ харгалзаж, боловсролын зэрэглэлийн үнэ цэнэ, цаашлаад боловсролын чанар өндөр байдаг. Энэ утгаараа аливаа улс орны эдийн засагт дээд боловсролтны арми гэхээсээ, сайтар бэлтгэгдсэн ажилчид олон байх шаардлагатай ажээ. Зөвхөн энэ үзүүлэлтээс харахад манай нийгмийн хувьд боловсролын зэрэглэлийн үнэ цэнэ алдагдсан байгаа нь харагдана. Ингээд дээд боловсролын давуу тал, нийгэм дэх эерэг функц алдагдаж дисфункцээ гүйцэтгэх болсоныг ажилгүйдэл, ядуурал, гэмт хэргийн тархалтаар жишээлэн авч үзье.

Дээд боловсрол ба ажилгүйдэл

o 1994-2006 оны хоорондох ажилгүйдлийн динамик үзүүлэлтийг авч үзвэл ажилгүйдлийн түвшин харьцангуй буурсан байгаа ч нийт ажилгүйчүүдэд дээд боловсролтой ажилгүйчүүдийн эзлэх хувийн жин 1.9-11.5 хувь хүртлээ тогтмол өссөн байгаа нь дээд боловсролын давуу тал алдагдаж, жил ирэх тутамд гүнзгийрсээр байгаагийн нэг илрэл гэлтэй.

o Чанаргүй дээд боловсрол нь мөн ажилгүйдлийн төрөл хэлбэрүүдийг бий болгож байдаг. Үүний сонгодог жишээ нь "Цамаан" буюу "Үнэ хүнд"-ийн ажилгүйчүүд юм. Муу ч гэсэн дээд боловсролын дипломтой болоод төгсчихсөн учраас цалин, ажлын орчин нөхцөлийг нь голоод ажилд ордоггүй ажилгүйчүүдийг ингэж нэрлэдэг. 2004 онд Парадигм клубээс авсан судалгаанд *Та яагаад ажилд орохгүй байна вэ?* гэсэн асуултанд нийт судалгаанд оролцогчдын 48 хувь нь тухайн ажлын байрны орчин муу, 39 хувь нь ажлын нэр хүнд муу гэж хариулсан байна.
o Чанаргүй дээд боловсрол нь мөн чанаргүй боловсон хүчнүүдийг гаргаж байгаа билээ. Өдгөө их, дээд сургууль, коллеж төгсөгч 10 хүн тутмын 7 нь шаардлага хангахгүй байна. Төрийн сургуулийн оюутнуудын бодит чадварыг үнэлэхэд дөнгөж 18.8 хувь нь шаардлага хангадаг /өөрийн хийсэн судалгаа/. Ялангуяа багш бэлтгэдэг сургуулиудын хувьд энэ байдал нь зөвхөн боловсролын системдээ л гэхэд ямар их хор хохирол учруулж байгаа бол.

Дээд боловсрол ба ядуурал

o 1995-2004 оны хоорондох ядуурлын үзүүлэлтээс үзвэл ядуучууд дунд дээд боловсролтой хэсгийн эзлэх хувь ялимгүй өссөн үзүүлэлттэй байна. Дээд боловсролын давуу тал буурч байгаа нь илэрхий. Мөн боловсрол нь ядууралд үзүүлэх, нэг талын нөлөөллийн хувьд, ажил эрхлэлтээр дамждаг байж болох талтай. Ядууралд хамгийн жинтэй нөлөөлдөг, хамгийн гол хүчин зүйл нь боловсролоос илүүтэйгээр буюу шууд байдлаар ажилгүйдэл болох тухай урьд өмнө хийгдсэн олон судалгаагаар нотлогдсон.
хххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххх
Дээд боловсрол ба гэмт хэрэг

o Боловсролтой хүний нийгэмд дасан зохицох чадвар сайн байдгаас гадна бусдын хандлагад хариу үйлдэл үзүүлэх, бусдын үзэл бодлыг хүндэтгэн үзэх, биеэ барих чадвар нь сайн хөгжсөн байдгийг судлаачид нэгэнт нотолжээ. 1991-2000 оны хоорондох 4 жилийн гэмт хэрэг гаралтын тоог авч үзвэл түүнд дээд боловсролтой хэсгийн эзлэх хувийн жин 2.1-5.9 хувь болтлоо өссөн байна. Түүнчлэн нийгмийн байдлын /статус/ хувьд дээгүүр хэсгийн гэмт хэрэг үйлдэх тоо хэмжээ ч мөн нэмэгдсэн байгааг харж болно.

O Судлаач Алисон Вулфийн үзэж буйгаар дээд боловсролтнуудын дэндсэн их тоо нь төрийн хүнд суртлын алба, цагаан гартны ажлын төлөө өрсөлдөөнийг тэтгэдэг байна. Олон улсын томоохон судалгаагаар боловсрол, эдийн засгийн өсөлт яагаад урвуу хамааралтай гараад байдагт энэ нь тайлбар болдог байна. Тухайлбал 1970-1998 оны хооронд Египтэд дээд боловсрол эзэмшигчид хоёр дахин нэмэгдсэн бөгөөд энэ зурвас үеийн эхэнд Египт нь дэлхийн 47 дахь ядуу орон байснаа 48-руу оржээ. Сүүлийн жилүүдэд цагаан захтаны хэрэг гэгддэг авилгал, хээл хахуул хүрээгээ өргөжүүлж байгаа нь ч мөн үүнтэй холбоотой юм.


Товчхон дүгнэвэл
O Өнөөгийн монголын боловсролын зэрэглэлийн үнэ цэнэ алга болжээ. Тиймээс дээд боловсролын давуу тал жил ирэх тутам сульдаж байна;
O Дээд боловсролын систем нь нийгэмд дисфункцээ хэрэгжүүлж эхлээд байна. Дээд боловсролын нийгмийн үнэ цэнэ, агуулга алдагдаж зөвхөн хэлбэрийн тал нь голчилж буй нь хувалз адил улс орныг тамирдуулж байна.

Цааш унших...

Sunday, March 22, 2009

Монголын сонгуулийн кампанийн хэв маяг, улс төрийн намуудын сонгуулийн стратеги-сүүлийн хэсэг /Ц.Мөнхцэцэг, Г.Цогтбаатар/


Зургаа. Монголын сонгуулийн кампани дахь модерн хэв шинж

1. Хэвлэл мэдээллийн кампани
Судалгааны дүнгүүдээс үзэхэд улс төрийн намуудын сонгуулийн кампанийн зардал жил ирэх тутам өсч байгаа бөгөөд зардлын үлэмж хэсгийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулах сурталчилгаа эзэлж байна. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн 37.9-д заасны дагуу олон нийтийн радио, телевизээс бусад радио, телевизээр сонгуулийн сурталчилгааг төлбөртэй явуулах бөгөөд төлбөртэй сурталчилгааны нийт хугацаа тухайн радио, телевизийн нэвтрүүлгийн нийт хугацааны 10 хувиас хэтрэхгүй байх ёстой. Гэвч 2008 оны сонгуулийн кампанийн үеэр зарим телевизүүд өдрийн нэвтрүүлгийн цагийн 30 хүртэлх хувийг зөвхөн сонгуулийн сурталчилгаанд зориулсан явдал гарч байв. Мөн тухайн телевизийн өмчлөгчөөс хамаарч аль нэг намын дагнасан сурталчилгаа явуулах нь түгээмэл байсан. Сонинд тавьсан нийтлэл, сурталчилгаа болон тойрогт зориулан гаргасан ухуулга сурталчилгааны материал, товхимол, тусгайлан гаргасан жижиг сонин гэх мэт уламжлалт сурталчилгааны аргууд Монголын сонгуулиудад түгээмэл хэрэглэгдэж байна. Үүний зэрэгцээ телевизийн тусгайлсан нэвтрүүлэг, сурталчилгаануудыг улс төрийн намууд болон нэр дэвшигчид ихээхэн ашиглах боллоо. Гэхдээ хөдөө орон нутаг болон нийслэл Улаанбаатар хотын тойргуудад хүн амын нягтшил, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хүрэлцээ, иргэдийн улс төрийн соёлын түвшин зэргээс хамаарч сонгуулийн кампани ялгаатай байдлаар явагддаг. Орон нутгийн тойргуудад сонгогчидтой хийх нүүр тулсан уулзалт зэрэг уламжлалт аргууд илүү нөлөөтэй бол нийслэл Улаанбаатар хотод хэвлэл мэдээлэлд тулгуурласан кампани илүүтэй хэрэглэгдэж байна. 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн кампанийн нэг онцлог бол нэр дэвшигчдийн телевизийн сурталчилгааны гол суваг нь Talk Show болсон явдал байлаа. “Өнөөдрийн зочин”, “Нээлттэй хүн”, “Зочны цаг” гэх мэт уламжлалт хэлэлцүүлэг маягийн ярилцлагын зэрэгцээ “Танайд хоноё”, “Амны хишиг”, “Болзоо” гэх мэт нэвтрүүлгийн бүтэц, уур амьсгал илүү чөлөөтэй, цэнгээнт маягийн элемент агуулсан Talk Show-ууд улс төрчдийн имиж бүрдүүлэх чухал боллоо. Нэр дэвшигчид эдгээр Talk Show-уудад оролцохын тулд 500 мянгаас 1 сая 500 мянга хүртэл төлбөр төлж байв. Мөн энэ удаагийн сонгуулийн хэвлэл мэдээллийн кампанийн нэг онцлог нь улс төрийн намын лидерүүд анх удаагаа телевизээр халз мэтгэлцээн хийсэн явдал байлаа. Сонгуулийн кампанийн үеэр бидний хийсэн судалгаанаас үзэхэд сонгогчдын 59% нь халз мэтгэлцээнийг сурталчилгааны хамгийн хүсүүштэй хэлбэр гэж үзсэн байна. Үүнээс харахад сонгуулийн санал хураалтаас хоёр өдрийн өмнө TV-5-аар явагдсан С.Баяр, Ц.Элбэгдорж нарын, сонгуулийн санал хураалтаас нэг өдрийн өмнө МҮОНТ-ээр явагдсан улс төрийн 11 намын дарга нарын халз мэтгэлцээнийг сонгогчдын дийлэнх үзсэн байж болох юм.

2. Сонгуулийн кампанийн үйл ажиллагаа
Монголын улс төрийн намууд сонгогчидтой уулзалт хийх, сургууль, байгууллагуудаар зочлох зэрэг уламжлалт үйл ажиллагаанаас гадна нийгмийн тодорхой бүлэгт чиглэсэн PR хийх, хэвлэлийн бага хурал, телевизийн кампани явуулах гэх мэтээр модерн маягийн сурталчилгаа нэлээд хийх болсон нь 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн кампаниас харагдсан. Тухайлбал, АН Улаанбаатар хотноо дэмжигч сонгогчдын гол бааз суурь болох залуучууд руу чиглэсэн PR-ийн үйл ажиллагаа болох New UB хөдөлгөөн өрнүүлж 18-35 насны бараг бүх сонгогчдод хүрч чадсан юм. Мөн АН-ын телевизийн сурталчилгаа нь нийгмийн бүлгүүдийн онцлогт тохируулахыг оролдсон байлаа.

3. Сонгуулийн кампанийн шинэ технологи
Бараг бүх нэр дэвшигчид ямар нэг байдлаар судлаачид, PR-ийн зөвлөхүүдтэй хамтран ажиллаж сонгуулийн кампанидаа олон нийтийн санаа бодлын судалгааг ашигласан. Нэлээд нэр дэвшигчид, ялангуяа хот суурин газарт сонгуулийн кампанийнхаа явцад хүн амын дунд санал асуулгыг хэд хэдэн удаа явуулж сурталчилгааны ажлын үр дүнгээ хянаж сайжруулах алхам хийж байсан. Нийслэл Улаанбаатарын тойргийн зарим нэр дэвшигчид хэвлэлийн мониторинг, имиж-мейкинг, фокус бүлгийн ярилцлага, интернэт, telemarketing-ийн үйл ажиллагааг мэргэжилтнүүдээр хийлгэж байв. МАХН-ын хувьд ОХУ-аас PR-ийн зөвлөхүүд урьж ажиллуулсан бол АН-ын хувьд АНУ болон ХБНГУ-ын мэргэжилтнүүдээс зөвлөгөө авч байв . 2008 оны сонгуульд урьд өмнөх сонгуулийн кампаниудаас илүүтэйгээр олон нийтийн санаа бодлын судалгаанууд хийгдсэн. Монголд судалгааны хараат бус институт цөөн тул нэр дэвшигчид гол төлөв сонгуулийн штабтаа судлаачдыг ажиллуулж байв. Сонгуулийн кампанийн үеэр санал асуулгуудыг түгээмэл хэрэглэх болсон нь нэг талаас сайшаалтай ч нөгөө талаас сөрөг үзэгдэл бий болгож байна. Нэр дэвшигчид санал асуулгын дүнг өөрт ашигтай байдлаар хуурамчаар хэвлэн нийтлэх болов. Ингэхдээ гол төлөв өөрийн нам, нэр дэвшигчдийн рейтингийг өндөр байгаа мэтээр олон нийтэд танилцуулж байлаа. Сонгуулийн кампанийн үеэр олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд тавих санал асуулганд ямар нэг шалгуур тавьсан эрх зүйн зохицуулалт байхгүй тул хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр тараагдсан ихэнх санал асуулга аль нэг нам нэр дэвшигчийн захиалгаар хийгдэж бодит дүнг гажуудуулсан байх нь олонтаа байв.

4. Сөрөг сурталчилгаа
2008 оны УИХ-ын сонгуульд намуудын сөрөг сурталчилгааны гол сэдэв нь авилга, албан тушаалаа урвуулан ашиглах явдал байлаа. Ер нь намуудаас сөрөг сурталчилгааны хувьд МАХН илүү туршлагатай болох нь ажиглагдсан. Сонгуулийн кампанийн сүүлийн 7 хоног бол тэр чигээрээ өрсөлдөгчийг шүүмжлэх, унагаах үйл ажиллагаанд зориулагддаг. Телевизийн нэвтрүүлэг, тусгай сонин, ухуулгын хуудас, айл өрхөөр явж аман ухуулга хийх гэх мэт аргыг сөрөг сурталчилгаанд ашигладаг. Сонгуулийн сурталчилгааны сүүлийн долоо хоногт нэр дэвшигчдийн штабын ажилтнууд тойргийн нутаг дэвсгэрээр шөнөжингөө эргүүл хийх явдал сүүлийн сонгуулиудад ердийн үзэгдэл болов. Өрсөлдөгч намууд сонгогчдод мөнгө, бэлэг сэлт тараахаас сэргийлэх, хэрэв тараавал видео бичлэг хийх, фото зураг авах зэргээр баримтжуулан сонгуулийн хууль зөрчсөн үндэслэлээр сонгуулийн хороонд барьж өгөх, нэр дэвшигчийн эсрэг сөрөг сурталчилгааны материалууд тараахаас хамгаалах зорилгоор нэмэлт хүч дайчлан ийнхүү харуул хяналт хийдэг юм. Сөрөг сурталчилгааны дараах аргууд байна:1. Өрсөлдөгч нэр дэвшигчийн уулзалтад нутгийн оршин суугчдаас бүрдсэн зохион байгуулалттай багийг оролцуулж, уулзалтын үеэр нэр дэвшигчид хандан унагаах асуулт тавиулах, эсвэл согтуу хүмүүсийг оруулж уулзалтын уур амьсгалыг эвдэх2. Өрсөлдөгч нам ба нэр дэвшигчдийн эсрэг иргэдийн янз бүрийн хөдөлгөөн, ТББ-уудыг ашиглах аргыг МАХН удаа дараагийн сонгуульд хэрэглэсэн. Жишээлбэл, 2008 оны сонгуульд МАХН Шударга сонгууль хэмээх ТББ-ыг байгуулан өрсөлдөгч намуудын сурталчилгаанд хяналт тавьж, нэр дэвшигчдийг бүртгүүлэхгүй байх, нэр дэвшигчийн жагсаалтаас хасуулах зорилготой үйл ажиллагаа явуулж байлаа.

Долоо. Монголын сонгуулийн кампани дахь модерн хэв шинжийг Гибсон, Раммелс нарын загвараар тодорхойлох нь

Монголын намуудын сонгуулийн кампани дахь модерн хэв шинжийг Америкийн судлаач Гибсон, Раммелс нарын загвараар коммуникацийн бүтэц, коммуникацийн стратеги гэсэн хоёр үзүүлэлтээр гаргах боломжтой юм. Ингэхдээ дараах шалгуур үзүүлэлтүүдээр авч үзнэ.
I. Коммуникацийн хэв маяг
1. Campaign budjet-н хэмжээ;
2. Штабын ажилтнуудын тоо;
3. Кампанийг эрхлэн явуулагч байгууллагын төвлөрлийн хэмжээ;
4. Сурталчилгаа, Хэвлэл мэдээлэл, ОНСБ-ын судалгаа, Интернэт кампани зэрэг Сонгуульд зориулагдсан тусгай байгууллага, агент, зөвлөхүүд;
5. Дотоод соммunication structure- Намын дотоодод Intranet, ажилтнуудын өөр хоорондоо харилцах хэв маяг, мессеж, утас майл гэх мэт;
6. Эргэх холбооны хэв маяг-Сонгуулийн сурталчилгаанд ОНСБ-ын судалгаа, үр дүнг ашиглах тусгах байдал;
7. Өрсөлдөгчийг ажиглах чадвар: Өрсөлдөгчийг судлах тусгай бүтэцтэй эсэх. SPD-д 2005 оны Бундестагийн сонгуульд өрсөлдөгчийг судлах хэлтэс байгуулагдсан, харин CDU-д ийм зорилго бүхий Медиа ажиглалтын хэлтэс байгуулагдсан юм.
8. Кампанийн үргэлжлэх хугацаа: Кампанийг бэлтгэх, төлөвлөх, хэрэгжүүлэх хугацаа.

II. Коммуникацийн стратеги
1. Зорилтот бүлэгт чиглэх үйл ажиллагаа буюу залуучууд, анх удаа сонгуульд оролцогчид, өндөр настнууд гэх мэт нийгмийн бүлгүүд рүү ялгаатайгаар сурталчилгаа явуулж буй эсэх;
a. Тодорхой зорилтот бүлэг байхгүй - 0 оноо
b. 1-2 зорилтот бүлэгтэй -1 оноо
c. 3-4 зорилтот бүлэгтэй - 2 оноо
d. 5 ба түүнээс дээш бүлэгтэй - 3 оноо
2. Зорилтот бүлгүүд рүү чиглэсэн коммуникаци (Narrowcasting-activity) буюу нийгмийн ялгаатай бүлгүүдийг сонгон авч тэдэнтэй харилцаа тогтоох гэсэн үйл ажиллагаанууд. Үүнд:
a. Шууд майл явуулах
b. Telemarketing: Telefon, Email, SMS/MMSc. Айлуудын гэрээр орох
d. Мэдээллийн цаг, баяр, тэмдэглэлт өдрүүд
3. Төлбөрт мэдээллийн хэрэгслийг ашиглах байдал (paid media) буюу сурталчилгааны төлбөртэй сувгуудыг хэрэглэх явдал. Үүнд:
a. Телевизийн сурталчилгаа
b. Кинон дахь намын сурталчилгаа
c. Радио дахь сурталчилгаа
d. Плакат хэлбэрийн сурталчилгаа
e. Сонин сэтгүүл дэх сурталчилгаа
4. Төлбөргүй мэдээллийн хэрэгслийг ашиглах байдал (free media) буюу сурталчилгаанд ямар нэгэн үнэ хөлс төлөхгүйгээр ашигласан мэдээллийн хэрэгслүүд. Үүнд:
a. Үндэсний хэмжээний сонин сэтгүүлүүд
b. Шар сонингууд
c. Орон нутгийн хэвлэлүүд
d. Радио
e. Интернэт
f. Телевиз
5. Talk show-г сурталчилгаанд ашиглах байдал (Level of talkshow coverage) буюу сонгуулийн сурталчилгааны үеэр намын лидерүүд болон бусад нэр дэвшигчид улс төрийн ба бусад Talk show-уудад оролцох давтамж
6. Үйл явдлын ба Newsmanagement-н чадвар буюу сонгуулийн кампанийн үеэр зохион байгуулсан мэдээллийн гол үйл ажиллагаанууд
a. Мэдээллийн тодорхой ү/а байгаагүй - 0 оноо
b. Хааяадаа л мэдээллийн тодорхой ү/а явуулж байсан -1 оноо
c. Байнга мэдээллийн ү/а явуулж байсан -2 оноо
7. Хувь хүний хүчин зүйлийн нөлөө (Personalization level) буюу намын гол лидерүүдийн сонгуулийн ялалтанд гүйцэтгэсэн үүрэг.
a. Асуудалд чиглэсэн кампани - 0
b. Асуудал ба нэр дэвшигчид тулгуурласан - 1
c. Нэр дэвшигчид тулгуурласан кампани - 2
8. Нэр дэвшигчдийн хувийн шинж чанарын нөлөө (Privatization level). Буюу нэр дэвшигчийн хувийн шинж чанар, гэр бүл гэх улс төрийн бус шинж чанар кампанид хэрхэн нөлөөлснийг хэлнэ.
a. Хувийн шинж огт нөлөөлөөгүй - 0 оноо
b. Хааяадаа л хувийн шинж нөлөөтэй байсан -1 оноо
c. Хувийн шинж хүчтэй байсан -2 оноо
d. Хувийн шинж зонхилох нөлөөтэй байсан - 3 оноо
9. Сөрөг сурталчилгаа буюу өрсөлдөгч намын мөрийн хөтөлбөр, бодлого гэхээс илүүтэй нэр дэвшигч рүү нь дайралт хийх сурталчилгаа.
a. Сөрөг сурталчилгаа хийгээгүй -0 оноо
b. Хааяадаа сөрөг сурталчилгаа хийсэн -1 оноо
c. Байнга сөрөг сурталчилгаа явуулсан - 2 оноо
Эдгээр үзүүлэлтээр Монголын улс төрийн намуудын коммуникацийн бүтцийг харьцуулж үзье.

Монголд улс төрийн намууд нэгдсэн удирдлага, эргэх холбоотойгоор сонгуульд оролцох нь ховор байна. 2008 оны сонгуульд зөвхөн МАХН л нэгдсэн удирдлагаар, бусад намуудын нэр дэвшигч бүр тусдаа кампани явуулсан юм. Намын санхүүгийн бааз сул тул нэр дэвшигч бүр өөрийн бэл бэнчингийн хэмжээгээр кампани явууллаа.

Хэвлэл мэдээллийг ашиглах байдал намуудад ихээхэн ялгаатай байлаа. Төрийн захиргааны бүх шатанд өөрийн боловсон хүчин олонтойн хувьд МАХН төрийн үйл ажиллагаа нэрийдлээр төлбөргүйгээр мэдээллийн хэрэгслийг ашиглах байдлаараа илт давуу байсан юм. Харин АН-ын нэр дэвшигчдийн хувьд TV реклам, клип, Talk show, тойрогт хийж буй үйл ажиллагааны талаарх мэдээлэл гэх мэтээр бүх төрлийн төлбөрт сурталчилгааны хувьд илүү байлаа.
2008 оны сонгуульд бусад намуудтай харьцуулахад МАХН хувь хүнд тулгуурласан (personalization) сурталчилгаа илүү хийсэн. Тухайн үед олны дунд нэр хүндтэй байсан ерөнхий сайд С.Баярын нэр хүндэд тулгуурлан сурталчилгаа явуулсан юм. Жишээлбэл, МАХН-аас сонгогчдод хандсан гол уриа нь “Баярын багийг дэмжье” байлаа. Мөн ерөнхий сайд С.Баяр өөрийн намын бүхий л нэр дэвшигчийн сонгогчидтой хийх уулзалтад оролцож тухайн нэр дэвшигчийг дэмжихийг сонгогчдод уриалж байлаа.

Улс төрийн намуудын коммуникацийн модернизацийн дундаж үзүүлэлт 32% байгаагаас үзэхэд Монголын сонгуулийн кампани модерн бус гэж үзэж болохоор байна.

Модерн болон уламжлалт хэв шинжийн харьцуулсан үзүүлэлээс үзэхэд намуудын сонгуулийн кампанид уламжлалт хэв маяг харьцангуй давамгайлдаг байна. Ялангуяа МАХН-ын хувьд уламжлалт хэв маяг илт давамгайлдаг аж. АН уламжлалт ба модерн хэв маягийг аль алиныг хослуулдаг нь харагдаж байгаа ба бусад намуудтай харьцуулбал сонгуулийн кампанидаа модерн хэв шинжийг илүү нэвтрүүлжээ. Харин бусад намуудын сонгуулийн компанид модерн, уламжлалт хэв шинжүүд МАХН, АН-тай харьцуулбал тун бага байгаа нь харагдаж байна. Ерөнхийд нь үзвэл Монголын сонгуулийн кампанийг модерн хэв маягийг агуулсан уламжлалт кампани гэж тодорхойлж болохоор байгаа юм.

Найм. Товч дүгнэвэл
1. Монголын сонгуулийн кампаниудад уламжлалт хэв шинж 32 хувь, модерн хэв шинж 66 хувь илэрч байгаа нь Монголын сонгуулийн кампанийг модерн хэв маягийг агуулсан уламжлалт кампани гэж тодорхойлж болохоор байна.
2. МАХН-ын хувьд уламжлалт хэв маяг илт давамгайлдаг бол АН уламжлалт ба модерн хэв маягийг хослуулдаг бөгөөд бусад намуудтай харьцуулбал сонгуулийн кампанидаа модерн хэв шинжийг илүү нэвтрүүлжээ. Харин бусад намуудын сонгуулийн компанид модерн, уламжлалт хэв шинжүүд аль аль нь бага байгаас үзвэл энэ талаар төдийлөн мэргэшээгүйг харуулна.
3. Монголын сонгуулийн кампанид уламжлалт хэв маяг давамгайлхад хот, хөдөөгийн ялгаа; нэг намын тогтолцооны өв; хуучны коммунис дэглэмийн өв уламжлал; үндэсний соёл уламжлал (төрийг дээдлэх үзэл, нутгархах үзэл, хамаатан садны хэлхээ холбоо, үндэсэрхэг үзэл, шашин) зэрэг хүчин зүйл голлох нөлөөтэй байна.

Цааш унших...

Monday, March 16, 2009

Монголын сонгуулийн кампанийн хэв маяг, улс төрийн намуудын сонгуулийн стратеги-I хэсэг /Ц.Мөнхцэцэг, Г.Цогтбаатар/


Нэг. Удиртгал

Дарангуйллаас ардчилалд шилжилт хийж буй орнуудын улс төрийн тогтолцооны нэгэн чухал үйл явц бол сонгууль юм. Коммунист дэглэмээс ардчилалд шилжих үйл явц эхэлснээс хойш 18 жил болж буй манай улсад парламентын тав, орон нутгийн тав, ерөнхийлөгчийн дөрвөн удаагийн сонгууль болж өнгөрчээ. Өнгөрсөн сонгуулиудын явцаас харахад сонгуулийн кампанийн үеэр сонгогчдыг мөнгөөр худалдан авах, төрийн алба, төрийн албан хаагчдыг ашиглах, сонгогчдын өгсөн саналыг будлиантуулах гэх мэт хууль зөрчсөн үйлдэл удаа дараа гарах болсноос олон нийтийн дунд сонгуульд үл итгэх байдал газар авч нийт иргэдийн дунд ардчилсан сонгуулийн талаарх эерэг үнэлэлт буурч байна. Сонгуульд оролцох иргэдийн оролцоо жил ирэх тутам буурсаар 2008 оны УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуульд хамгийн бага түвшинд хүрлээ. 2008 оны 6 сарын 29-нд болсон парламентын ээлжит сонгуулийн үр дүн будлиантай болсны улмаас үүссэн 2008 оны 7 сарын 1-ний үймээн нь дарангуйлагч дэглэмээс ардчилалд тайван замаар амжилттай шилжилт хийсэн Азийн цорын ганц улс гэгдэх Монголын түүхэнд гарч байгаагүй хар үйл явдал болсон юм. 7 сарын 1-ний үйл явдал нь Монголын өнөөгийн сонгуулиуд хэрхэн явагдаж байна вэ, Монголын ардчиллын цаашдын чиг хандлагад сонгуулийн үйл явц хэрхэн нөлөөлөх вэ, сонгуулийг хэрхэн ардчиллын хэм хэмжээ, стандартын дагуу явуулах вэ гэх мэт олон асуултыг эргэн харахад хүргэж байна. Сонгуулийн үйл явцыг судлах нь нэгэн зэрэг улс төрийн намуудын төлөвшил, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, олон түмний улс төрийн боловсрол, иргэний соёл зэрэг аливаа улсын ардчиллын гол үзүүлэлтүүдийг илрүүлэх боломжтой болдог тул судалгааны болон практикийн ихээхэн ач холбогдолтой билээ. Монголд сонгуулийн систем, сонгуулийн эрх зүйн орчин, сонгогчдын зан үйлийн талаар судалгаа нэлээд хийгдсэн байдаг боловч сонгуулийн кампанийн хэв маяг, улс төрийн намуудын сонгуулийн стратеги, үйл ажиллагааны талаар судалгаа хийгдээгүй байгаа юм. Тийм учраас энэхүү өгүүлэлд Монголын сонгуулийн кампанийн хэв маяг, улс төрийн намуудын сонгуулийн стратегийг 2008 оны парламентын сонгуулийн жишээн дээр авч үзлээ. Монголын улс төрийн намуудын сонгуулийн кампанийн хэв маягийг тодорхойлохдоо 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн кампанийн үеэр хийсэн тоон болон чанарын судалгааны үр дүнд тулгуурлан АНУ, ХБНГУ-ын судлаачдын судалгааны арга зүйг ашигласан болно.

Хоёр. Сонгуулийн кампанийн хэв маягийн талаарх судалгааны загвар

Өрнөдийн ардчилал дахь сонгуулийн кампанийн хэв маягийг Америкийн судлаач П.Норрис түүхэн хандлагаар уламжлалт буюу модернжихоос өмнөх, модерн, пост-модерн гэж ангилан үзсэн нь сонгуулийн кампанийн судалгааны үндсэн загвар болдог юм. П.Норрис сонгуулийн кампанийн хэв маягийг гаргахдаа дараах шалгууруудаар авч үзсэн. Үүнд:
1. Сонгуулийн кампанийг эрхлэн явуулах байгууллага
2. Сонгуулийн кампанийн бэлтгэл үе шат
3. Төвлөрсөн зохицуулалт
4. Сонгогчидтой хийх харилцаа
5. Сонгуулийн коммуникацийн арга хэрэгсэл
6. Сонгуулийн кампанийн үеэрх үйл ажиллагаа
7. Сонгуулийн кампанийн зардал
Эдгээр шалгуураар П.Норрис Өрнөдийн сонгуулийн кампанийг дараах хэв маягуудад ангилсан. Үүнд:
1. Уламжлалт кампани. ХIХ зууны дунд үеэс ХХ зуун дунд үе хүртэлх Өрнөдийн улсуудын сонгуулийн кампани энэхүү хэв маягт хамаарагдана. Энэ үеийн сонгуулийн кампанид орон нутгийн намын байгууллага голлох үүрэгтэй оролцдог байна. Сонгуулийн кампанийн сонгогчидтой харилцах үйл ажиллагаанд нэр дэвшигчтэй хийх уулзалт онцгой нөлөөтэй байх бөгөөд аман ухуулга, сонин, плакат, танилцуулга гэх мэт хэвлэмэл материал сурталчилгааны гол суваг болдог юм. Мөн энэ үеийн сонгуулийн кампанид үйлдвэрчний эвлэл гэх мэт олон нийтийн байгууллагууд улс төрийн нам ба сонгогчдыг холбох гүүр болон оролцдог. Уламжлалт хэв маягийн сонгуулийн кампанийн дараагийн нэг онцлог нь сонгогчдын зан үйлд анги, бүлэг, хөрөнгө чинээ гэх мэт нийгмийн давхраажилтын ялгаа хүчтэй нөлөөлдөг явдал юм.
2. Модерн кампани. Энэ үеийн гол онцлог нь сонгуулийн кампанийг эрхлэн явуулахад намын төв байгууллага, лидерүүд голлох үүрэгтэй оролцохын зэрэгцээ улс төрийн зөвлөх, мэргэжилтнүүдийн туслалцаа зөвлөмжийг өргөн хэрэглэх болсон явдал юм. Сонгогчдын санаа бодлын судалгааг тогтмол хийж үр дүнг сонгуулийн кампанийн стратеги, сурталчилгаанд ашиглана. 1950-аад оноос сонгуулийн кампанид телевизийг хэрэглэх болсноор сурталчилгааны сувгийн хувьд ихээхэн дэвшил гарлаа. Мөн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй ажилладаг тусгай мэргэжилтнүүд болох spin doctor-ууд улс төрчдийн зүгээс олон нийт болон телевиз, сонингуудтай харилцах үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлэх болов. Ингэснээр сонгуулийн кампанийн зардлын бүтцэд өөрчлөлт гарч сонгогчидтой хийх нүүр тулсан уулзалтаас илүүтэй их хөрөнгийг хэвлэл мэдээлэлд зарцуулах болжээ.
3. Пост-модерн кампани. 1990-ээд оноос сонгуулийн кампанийн бүхий л үйл ажиллагаанд судлаачид, PR-ийн зөвлөх, spin doctor, имиж мейкерүүд зэрэг мэргэжилтнүүдийн үүрэг нөлөө нэмэгдсэн бөгөөд сонгуулийг эрхлэн явуулах нь өндөр түвшний мэргэшсэн үйл ажиллагаа болж хувирсан учраас энэ үеийн сонгуулийн кампанийг пост-модерн буюу мэргэжлийн кампани гэж нэрлэх болсон юм. Сонгогчидтой тогтоох харилцаа, холбоонд Е-майл, теле-маркетинг зэрэг шинэ технологиудыг ашиглах болсон юм. Нийт сонгогчдын дунд сурталчилгаа хийж байсан уламжлалт аргууд үеэ өнгөрөөж тодорхой зорилтот бүлгүүд рүү чиглэсэн өвөрмөц мессеж, тактикуудыг хэрэглэх боллоо. Сурталчилгааны арга хэлбэр, сувгууд өмнөхтэй харьцуулбал илүү хялбар, энгийн, цэнгээнт өнгө аяс бүхий болж хувирчээ. Ийнхүү сонгуулийн кампанийн хэв маяг өөрчлөгдөх болсон нь нийгэм, сэтгэл зүйн учир шалтгаантай юм. Хүмүүс улс төрийн үйл явцаас хөндийрч, улс төрийн намуудын тогтвортой дэмжигчид буурах явдал газар авсаар байгаа аж. Тийм учраас сонгуулийн сурталчилгааг хүмүүст хүргэдэг гол суваг болох телевизийн нэвтрүүлгийг өөрчлөх шаардлагатай болсон байна. Өрнөдөд хийгдсэн цуврал судалгаануудаас үзэхэд жил ирэх тутам хүмүүс зузаан зузаан ном унших нь цөөрч, нийгэм улс төрийн асуудал хөндсөн удаан цагаар үргэлжлэх нэвтрүүлгийг үзэх нь багасч, аль болох хөнгөн, шуурхай, хурц жанр бүхий мэдээлэл нэвтрүүлэгт татагдах болсон байна. Тийм учраас хүмүүс төдий л сонирхдоггүй улс төрийн асуудлуудыг хөнгөн хэлбэрээр олон нийтэд хүргэх арга хэрэгсэл нь цэнгээнт өнгө аяс бүхий ярилцлагын төрлийн нэвтрүүлгүүд болжээ. Сонгуулийн кампани, улс төрчдийн имиж бүрдүүлэх үйл ажиллагаанд телевизийн цэнгээнт нэвтрүүлэг, улс төрийн Таlk show голлох үүрэгтэй болсон юм. Ийнхүү Өрнөдийн улсуудын өнөөгийн сонгуулийн кампани нь шинэ техник технологид суурилсан, өндөр өртөг зардалтай үйл ажиллагаа болсон байна.

Гурав. Монголын сонгуулийн кампанийн ерөнхий онцлог

Монголын улс төрийн намуудын сонгуулийн кампанийн стратегийг П.Норрисийн загвараар авч үзэхэд ерөнхийдөө уламжлалт ба модерн хэв маягийг хослуулсан холимог шинжтэй гэж үзэж болохоор байна. Монголын сонгуулийн кампанид уламжлалт ба модерн шинжүүд хослон оршдог нь дараах учир шалтгаантай юм.
1. Хот, хөдөөгийн хөгжлийн ялгаа. Хүн амын нягтшил, Хэвлэл мэдээллийн хүртээмж, соёл, амьдралын хэв маяг зэрэг олон үзүүлэлтүүдээр хотын ба хөдөөгийн иргэдийн дунд ялгаа байгаа юм. Нийгэм, соёлын энэхүү ялгаа нь сонгогчдын улс төрийн зан үйлд илэрч намыг дэмжих байдалд нөлөөлдөг тул сонгуулийн кампанийн үеэр улс төрийн намууд хот, хөдөөгийн тойргуудад ялгаатай сурталчилгаа хийдэг юм. Тухайлбал, хөдөөд сонгогчидтой хийх уулзалт, айл гэрээр орох зэрэг аргууд түгээмэл байдаг бол хотын тойргууд дээр хэвлэл мэдээлэлд тулгуурласан кампани илүү үр дүнтэй байдаг.
2. Нэг намын тогтолцооны өв. Зүүн Европын Польш, Чех, Унгар зэрэг посткоммунист орнууд дарангуйллаас ардчилалд хийх шилжилтийг эхлүүлэхдээ хуучны эрх баригч коммунист намуудаа татан буулгаж улс төрийн шинэ намууд үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн бол Монголд эрх баригч МАХН-ыг татан буулгаагүй юм. Тийм учраас Монголын ардчилсан хувьсгалын үеэр үүссэн шинэ намууд улс төрийн тогтолцоонд эзлэх байр суурь, хөрөнгө санхүү, гишүүнчлэлийн хувьд ex-communist намтай харьцуулахад гарааны тэгш бус байдалтай байв. Гарааны энэхүү давуу байдал нь МАХН-ын сонгуулийн кампанид илэрдэг юм. Тухайлбал, орон нутгийн бүхий л удирдах байгууллагад МАХН-ын боловсон хүчин 90 орчим хувийг эзэлдэг нь парламентын сонгуулийн кампанид мөн л давуу байдал олгож байна . Бусад намуудын хувьд МАХН-тай харьцуулахад сул талаа даван туулахын тулд орчин үеийн сонгуулийн техник технологи, судалгаа зэргийг сонгуулийн кампанидаа түлхүү ашиглахыг оролдож байгаа юм.
3. Хуучны коммунист дэглэмийн өв уламжлал. Улс төрийн намуудад хуучны коммунист дэглэмээс үлдсэн арга барил, суртал ухуулгын нөлөө хэвээр байсаар байна. Монголын намууд зүүний хэв маягийн массын гишүүнчлэлтэй юм. Намууд сонгуулийн кампанидаа залуучууд, эмэгтэйчүүд, үйлдвэрчний эвлэл, ТББ-ууд гэх мэт уламжлалт сонирхлын бүлгүүдийг ихээхэн ашигладаг нь өмнөх нийгмийн бүхнийг манлайлагч, залуу үеийг халамжлан хүмүүжүүлэгч намын дүр төрхийг санагдуулдаг. Ялангуяа нийгмийн бүхий л давхаргыг хамран зохион байгуулагддаг коммунист намын уламжлалт хэв маяг МАХН-д хамгийн хүчтэй илэрдэг. 2007 оны байдлаар 161300 гишүүнтэй байгаа нь нийт сонгогчдын 14.3% болж байна. 1990 оны хувьсгалаар шинээр үүссэн АН мөн л массын нам бөгөөд 2007 оны байдлаар 150000 гишүүнтэй байгаа нь сонгогчдын 13.3% болж байгаа юм. Ийнхүү улс төрийн хоёр гол нам гишүүнчлэлийн хувьд ойролцоо боловч улс орны хэмжээн дэх бүтэц, зохион байгуулалтын хувьд ихээхэн ялгаатай. Тухайлбал, МАХН коммунизмын үеэс улбаатай төрийн хөрөнгөөр бүрдсэн санхүүгийн өндөр чадавхи нөөц, төрийн бүх шатны аппаратад ажилладаг олон арван боловсон хүчин зэргээрээ бусад намуудтай харьцуулахад гарааны давуу байдалтай юм. Мөн уг нам сонгуулийн кампанидаа сайн дураар ажиллах үй олон гишүүдээ ашиглан айл өрх бүрт эерэг, сөрөг суртал ухуулга хийх аргыг түлхүү ашигладгаараа бусад намуудаас ялгаатай.
4. Үндэсний соёл, уламжлал. Монгол улс Өрнийн соёлын загвар бүхий суурьшмал амьдралд шилжээд нэгэн зууны нүүрийг үзэж буй хэдий ч амьдралын хэв маяг, олон нийтийн үнэлэмж, хандлагад уламжлалт буюу модерн бус нийгмийн шинж ажиглагдсаар байгаа юм. Зүүн Азийн Барометр төслийн эхний шатны судалгааны дүнгээс үзэхэд Хонконг, Өмнөд Солонгос, Хятад, Филиппин, Тайвань, Тайланд, Монгол гэсэн найман улсаас манай олон нийтийн дунд төрийг дээдлэх, ах дүү, танил талын холбоог илүүд үзэх зэрэг уламжлалт хандлага хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна. Эдгээр найман улсын уламжлалт үзлийн дундаж 49.03% байгаа бол Монгол улсын хувьд энэхүү үзүүлэлт 59.78 байгаа юм. (Улс төрийн боловсролын академи, 2005). Хүмүүсийн дунд он удаан жилийн турш тогтож ирсэн үнэт зүйл, уламжлалт соёл, шашны зан үйл, үндэсний үзэл зэрэг нь шилжилтийн нөхцөлд улс төрийн үйл явц, сонгогчдын зан үйлд хүчтэй нөлөөлдөг нь Монголын сонгуулийн үйл явцаас харагдаж байдаг.

Дөрөв. Монголын сонгуулийн кампанийн уламжлалт хэв маягийн үзүүлэлтүүд

Монголын сонгуулийн кампанийн уламжлалт хэв шинжийг дараах индикаторуудаар авч үзье.

1. Сонгуулийн кампанийг эрхлэн явуулах байгууллага
Сонгуулийн кампанийн модерн юмуу постмодерн хэв маягийн үед улс төрийн намуудад сонгуулийн кампанийг үндэсний хэмжээнд явуулах үүрэг бүхий тусгай байгууллага байдаг бол Монголд орон нутгийн намын байгууллага юмуу эсвэл нэр дэвшигчийн штаб голлох үүрэгтэй байна. Өөрөөр хэлбэл ихэнх намууд сонгуулийн кампанид нэгдмэл зохион байгуулалт, стратегитай оролцдоггүй, нэр дэвшигчид тухайн тойрог дэх хуучны туршлага, танил хүмүүсийн дэмжлэг зэрэгт үндэслэн сонгуулийн кампаниа явуулах нь түгээмэл юм. Гэхдээ сонгуулийн кампани дахь төвлөрсөн удирдлага нам тус бүр дээр ялгаатай байгаа юм. 2008 оны сонгуулийн кампаниас харахад МАХН-тай харьцуулахад АН-ын сонгуулийн кампани илүү төвлөрсөн бус байлаа. АН-ын сонгуулийн ерөнхий штабаас боловсруулсан мөрийн хөтөлбөр, TV сурталчилгааг эс тооцвол бүх нэр дэвшигчид кампаниа намаас ямар нэгэн удирдамж авалгүй өөрсдөө явуулсан юм. Харин МАХН-ын хувьд сонгуулийн төв штаб мөрийн хөтөлбөр, телевизийн сурталчилгаанаас гадна сөрөг сурталчилгааг нэгдсэн байдлаар явуулж байснаараа АН-аас ялгаатай байв. Гэхдээ МАХН-ын сонгуулийн кампанийг бүхэлд нь үзвэл орон нутгийн байгууллага ба нэр дэвшигчид голлох үүрэгтэй байв.

2. Сонгуулийн кампанийн бэлтгэл үе
Монголын намуудын ээлжит сонгуульд бэлтгэх үйл явц парламентад суудалтай эсэх, санхүүгийн чадавхи зэргээс хамааран харилцан адилгүй явагдаж байна. Парламентад суудалтай намуудын парламентын гишүүд тойрогтоо ажиллах нэрийдлээр ирэх сонгуулийн бэлтгэлийг сонгуульт бүхий л хугацаандаа хийдэг. Ингэхдээ сонгогчдын дунд нэр хүндээ бэхжүүлэх зорилгоор төрөл бүрийн буяны үйл ажиллагаа явуулна. Харин парламентад суудалгүй намуудын хувьд сонгуулийн кампанийн бэлтгэл ажил үндсэндээ сонгуулийн өмнөх богино хугацаанд л явагддаг. Бусад үед эдгээр намууд улс төрийн үйл ажиллагааны хувьд “зогсонги байдалд” байдаг юм. Монголын сонгуулийн кампанийн бэлтгэл үе шатанд Өрнөдийн улсуудаас ялгаатай өвөрмөц онцлог байдгийн нэг нь сонгууль болохоос 2-3 сарын өмнөөс ирэх сонгуульд нэр дэвшигчид телевиз, ТББ-ууд, PR-ийн байгууллагуудад захиалга өгч шилдэг улс төрчийн санал асуулга, шалгаруултанд өөрийн нэрийг оролцуулах явдал юм. Ингэхдээ тухайн улс төрч шалгаруулт явуулж буй байгууллагад тодорхой хэмжээний (бидний олж авсан мэдээллээр 1 саяас 3 сая хүртэл төгрөг) төлбөр төлж “шилдэг улс төрч”-дийн жагсаалтад багтдаг байна. Уг нь энд шалгарсан хүмүүсийн ихэнх нь мөнгөөр орж ирсэн гэдэг нь илэрхий юм. Гэтэл иймэрхүү “шоу” бас ч нэлээдгүй сонгогчдыг татдаг байна. Жишээлбэл, 2004 оны сонгуулийн өмнөхөн шилдэг улстөрчдийн нэгэн шалгаруулалтанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнийн нэр багтсан байв. Тэрбээр урьд өмнө улс төрийн ямар нэг үйл ажиллагаа явуулж байгаагүй тул ийнхүү шилдэг улс төрчийн жагсаалтанд багтсан явдалд олон хүн гайхаж байсан билээ. Харин УИХ-ын сонгуулиар өөрийн төрсөн нутгаас сонгогдон гарч ирсэн юм. 2008 оны сонгуулийн өмнө яг ийм явдал болж Японы сумод амжилттай барилдаж нэрд гарсан сумоч Күкшүзан Батбаяр нэгэн шалгаруултад шилдэг залуу улс төрчөөр шалгарсан бөгөөд сонгуулиар мөн л парламентад сонгогдож чадсан билээ.

3. Сонгогчидтой хийх харилцаа холбоо
Манай улс төрийн намуудын зүгээс сонгуулийн кампанийн үеэд сонгогчидтой хийх харилцаа холбоо нь нэлээд олон янзын сувгаас бүрдэж байна. Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг арга бол орон нутгийн хүмүүстэй уулзалт хийх, тойрог дахь үйлдвэр, сургуулиудаар зочлох зэрэг уламжлалт үйл ажиллагаа юм. Намын идэвхтэй гишүүд, партизануудыг ашиглан өрх бүр, хүн бүрт ухуулан ятгах үйл ажиллагаанд МАХН хэзээний туршлагатай. Мөн 10-тын систем гэх мэтээр сүлжээний маягаар дэмжигчдийн хүрээг өргөтгөх тактикийг намууд хэрэглэх болов. 2008 оны сонгуулийн үеэр бидний хийсэн судалгаагаар Улаанбаатарын тойргуудад нутгийн нэр хүндтэй ахмадууд болон өрхийн эмч, багш нар, орон сууц өмчлөгчдийн холбооны дарга гэх мэт хүмүүсийг тодорхой цалин хөлстэйгээр ажиллуулан айл өрхөөр ухуулга хийлгэх нь түгээмэл ажиглагдсан. Нэг жишээ дурьдахад Сонгинохайрхан дүүргийн нийт 25 өрхийн эмнэлгийн эмч, сувилагчид засаг дарга Найдан тэргүүтэй тус дүүрэгт МАХН-аас нэр дэвшигч 4 хүний төлөө ажилласан юм. Өрхийн эмч бүр нэг хорооны иргэдийг үздэг тул бүх иргэдийн бүртгэл байдаг. Эмч, сувилагч бүр тодорхой тооны иргэний нэр, хаяг, регистрийн дугаарыг дүүргийн засаг даргад гаргаж өгч хүн тус бүр 30 мянган төгрөгний урамшуулал авсан байна.Иргэдийн бүлэг, холбоо гэх мэт уламжлалт intermediary organizations ашиглах явдал Монголын сонгуулийн кампанид хүчтэй байна. Нэр дэвшигчийг дэмжих хөдөлгөөн, бүлгүүд олноор үйл ажиллагаа явуулсан. 2008 оны сонгуульд бараг бүх нэр дэвшигчид өөрийн байгуулсан хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа явуулдаг ТББ юмуу санг сурталчилгаандаа ашигласан. Энэ нь дараах учир шалтгаантай. Нэгд, сонгогчдын нэлээд хэсэг нь нэр дэвшигчдийн зүгээс мөнгө тараах, бэлэг гардуулах зэрэгт талархалтай ханддаг . Гэтэл сонгуулийн хуулиар нэр дэвшигч сонгогчдыг худалдан авах аливаа үйл ажиллагааг хориглосон тул өөрийг нь төлөөлсөн ТББ, сайн үйлсийн төлөөх сан гэх мэт байгууллагуудаар дамжуулан сонгогчдод тусламж үзүүлэх, сургалт явуулах, тойргийн сургууль цэцэрлэгт техник хэрэгслийн талаар хандив үзүүлэх гэх мэтээр сурталчилгаа явуулсан билээ. Хоёрт, сурталчилгааны хугацаа богиноссон тул нэр дэвшигч сонгогчдод өөрийгөө таниулахын тулд ТББ, сангуудаар дамжуулан далд байдлаар сурталчилгаа явуулсан.

4. Сонгуулийн кампанийн зардал
Монголын улс төрийн намуудын сонгуулийн кампанийн зардал жил ирэх тутам өсч байгаа. Зардлын үлэмж хэсгийг нь сонгогчидтой хийх нүүр тулсан уулзалт, арга хэмжээ болон телевиз, сонинд тавих сурталчилгаанд зарцуулагддаг. Гэхдээ улс төрийн нам, нэр дэвшигчдийн сонгуулийн кампанийн санхүүжилтийн эх үүсвэр, зарцуулалтанд тавих хяналтын механизм хангалтгүй байгаа тул зардлын зарцуулалтыг тодорхой гаргах боломжгүй байна. УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн үйл явцаас харахад нэр дэвшигчид сонгогчдын саналыг мөнгөөр худалдан авахын тулд ихээхэн мөнгө зарсан гэх үндэслэл байна. Хөгжлийн ялгаанаас хамаарч хот, хөдөөгийн тойргууд дахь сонгуулийн зардал өөр өөр байдаг. Хөдөөгийн тойргуудад зардлын үлэмж хэсэг нь сум, багаар зочлох, сонгогчдод бэлэг гардуулах, нүүр тулсан уулзалт хийх зэрэгт зарцуулагддаг бол хотын тойргуудад зардлын цөм нь хэвлэл мэдээллийн сурталчилгаанд чиглэдэг. Гэхдээ нийслэл Улаанбаатарын хувьд хотын төвийн хороод болон захын хороодын айл өрхийн амьжиргаа, санал өгөх байдал ялгаатай байдгаас гэр хороололд өрсөлдөж буй нэр дэвшигчид сонгогчдын саналыг мөнгөөр худалдан авахад нэлээд мөнгө зарцуулдаг байна.Харин орон нутгийн сонгуулийн үеэр зарим нэр дэвшигчид сонгуулийн сурталчилгааг явуулалгүй, харин тойргийн болон хэсгийн хорооны гишүүдийг мөнгөөр худалдан авахад л голчлон мөнгө зарцуулсан явдал нэлээдгүй гарсан билээ. Ерөнхийд нь үзвэл манай намуудын сонгуулийн кампанийг зардлын хувьд уламжлалт хэв маяг давамгайлсан гэж үзэж болохоор байна. Модерн юмуу постмодерн сонгуулийн кампанид spin doctor, PR-ийн зөвлөхүүд, имиж мейкерүүд зэрэг мэргэжилтнүүдийн үйл ажиллагаа болон хэвлэл мэдээлэл, сонгогчдын санаа бодлын судалгаанд зардлын үндсэн хэсэг зарцуулагддаг юм.

Тав. Монголын сонгуулийн кампанид уламжлалт хэв маяг давамгайлахад нөлөөлж буй соёлын хүчин зүйлс

Ийнхүү Монголын сонгуулийн кампанид уламжлалт хэв маяг давамгайлж байгаа нь үндэсний соёл, уламжлалтай холбоотой. Түүхийн урт хугацааны туршид тогтож ирсэн соёл, үнэт зүйл, уламжлал зан заншил нь өнөөгийн улс төрийн амьдрал, сонгогчдын зан үйлд нөлөөлсөн хэвээр байна. Бидний судалгаанаас үзэхэд улс төрийн намууд олон түмний дунд хүчтэй байгаа соёл, уламжлалын дараах таван хүчин зүйлсийг сонгуулийн кампанидаа ашиглаж байна. Үүнд:
1. Төрийг дээдлэх үзэл. Монголчууд Дорнын бусад улсын адил эртнээс төрөө дээдэлж ирсэн, “төрийн сүлд минь өршөө” гэж залбирдаг ард түмэн билээ. Өнгөрсөн 70 жилд авторитар төр дэглэмээ хадгалахын тулд үзэл суртлаар зэвсэглэн олон нийтийн энэхүү уламжлалт хандлагыг улам бүр бэхжүүлсэн юм. Төрийн түшээ, төрийн тэргүүнийг бурханчлан шүтэх явдал хүмүүсийн дунд хүчтэй хэвээр байна. Олон нийтийн төрөөс ихийг хүсэн хүлээдэг, төрийн “хайр хишгийг” горьдох сэтгэлгээг нь улс төрийн хүчнүүд сонгуулийн кампанидаа байнга ашиглаж ирсэн. Өмнө дурьдсанаар УИХ-ын сонгуулийн хуульд сонгогчдыг худалдан авахад чиглэсэн аливаа үйлдэл, төрийн албыг сурталчилгаанд ашиглахыг хориглосон байдаг ч бодит амьдрал дээр эдгээр заалт хэрэгжихгүй байгаа юм. Улс төрийн намуудын нэр дэвшигчид орон нутгийн болон засгийн газрын өндөр албан тушаал хашдаг бол энэхүү албан тушаалаа ашиглан сонгуулийн кампанидаа бусад өрсөлдөгчдөөсөө илт давуу байдлыг бий болгодог. Тухайлбал, 2008 оны сонгуулийн кампанийн үеэр бидний хийсэн ажиглалтаас үзэхэд бүх шатны засаг дарга нар төсвийн мөнгөөр тойргийн иргэдэд эд материалын тусламж үзүүлэх, оюутнуудыг гадаадад сургах, сургалтын төлбөрийг даах, иргэдэд газар олгох гэх мэт сонгогчдыг хахуульдан авах явдал гаргасан. Мөн, сонгогчдын дунд хийсэн фокус бүлгийн ярилцлагын дүнгээс харахад иргэдтэй нүүр тулж ажилладаг нутгийн удирдлагын анхдагч төлөөлөгч болох баг, хорооны засаг дарга нар өөрийг нь нэр дэвшүүлсэн улс төрийн намыг шууд сурталчлах, иргэдэд өөрийн намыг дэмжихээр дарамт үзүүлэх, эд материалын тусламж үзүүлэх маягаар хахуульдан авах явдал хамгийн их байдаг ажээ. (УИХ-ын 21-р тойргийн сонгуулийн судалгааны баг. 2008) Иргэд төрийг дээдэлдэг, төрийн албан тушаалтныг хүндэтгэдэг учраас дарга нарын үгэнд автаж саналаа өгөх явдал түгээмэл юм. Энэ байдал нийслэл Улаанбаатар хотын Налайх, Багануур, Багахангай гэх мэт алслагдсан дүүргүүд болон хөдөө орон нутагт илүү хүчтэй илэрдэг.
2. Нутгархах үзэл. Монголчууд эртнээс хүн ам төвлөрсөн томоохон хот сууринд бус, тархай бутархай нүүдэллэн амьдарч ирсэн, орон нутгийн зохион байгуулалт хүчтэй, асуудлыг шийдэхэд regional factor гол болж ирсэн. Улс орны нийтлэг асуудал гэхээсээ илүүтэй орон нутгийн асуудалд хүмүүс илүү анхаарал тавьдаг нь судалгаануудаас харагддаг. Ялангуяа нийслэл УБ хотоос бусад бүх газарт нутгархах хандлага хүчтэй байдаг. Тийм учраас улс төрийн намууд сонгуулийн кампанидаа дээрх онцлогийг харгалзан үздэг. Монголын сонгуулиудад «нутгийн хүү», «унасан газар угаасан ус минь», «би эндхийнх» гэх мэт үгс ихэнх нэр дэвшигчдийн нэрийн хуудас болсоор ирлээ. Намууд нийслэл УБ хотоос бусад тойргуудад нэр дэвшигчдийг хуваарилахдаа зөвхөн тухайн газар төрж өссөн юмуу аав ээжийн аль нэг нь тухайн нутгийнх байх шалгуур барьдаг билээ. Жишээлбэл, 2008 оны сонгуульд улс төрийн 11 нам, 1 эвслээс нийт 356 хүн нэр дэвшсэний 190 нь хөдөөгийн 20 тойрогт өрсөлджээ. Хөдөөгийн тойрогт өрсөлдсөн нэр дэвшигчид бараг бүгд өөрийн төрсөн газар юмуу аав ээжийн нутагт нэр дэвшсэн байна. Сонгогчид ч мөн “Таньдаггүй бурхнаас таньдаг чөтгөр дээр” гэсэн уламжлалт хандлагаар нутгийн хүнийг илүүд үзэж сонголтоо хийдэг нь судалгааны дүнгүүдээс харагддаг. Улс төрийн хоёр гол намын хүчтэй лидер л биш бол хөдөө орон нутагт тухайн газар төрж өсөөгүй хүн сонгогдох боломжгүй байна. 2008 оны сонгуулийн кампанийн үеэр бидний УБ хотод хийсэн цуврал судалгааны дүнгүүдээс үзэхэд нэр дэвшигчийн “нутаг орны амьдралыг сайн мэддэг байх” гэсэн шалгуур сонгогчдын санал өгөлтийн 5 дахь гол хүчин зүйл болж байв. (УИХ-ын 21-р тойргийн сонгуулийн судалгааны баг. 2008) Улмаар намууд аймаг, сумын ой, тэмдэглэлт арга хэмжээ зэргийг улс төрчид, УИХ-ын гишүүд тухайн орон нутагт нэр хүндээ бэхжүүлэх арга хэрэгсэл болгон ашиглах нь түгээмэл боллоо. Монголын бүх аймагт орон нутгийн хөгжлийг дэмжих зорилго бүхий нутгийн зөвлөл ажиллах бөгөөд үүний үйл ажиллагааг тухайн аймгаас сонгогдсон юмуу ирэх сонгуульд нэр дэвшихээр бэлдэж буй улс төрчид голчлон санхүүжүүлж дэмжиж байдаг.
3. Хамаатан садны хэлхээ холбоо. Өрнө дахинаа алдартай зохиолч Чинагийн Галсан “Монгол улс бол овгийн нийгэм, хүн бүр өөрийн овог, удмаа түрүүлж боддог” гэж бичсэн байдаг. Үнэхээр ч Монголын нийгмийн бүхий л салбарт хамаатан садны хэлхээ хүчтэй илэрдэг. Зүүн Азийн Барометр судалгаанд оролцогчдын 75 хувь нь «Ямар нэгэн зүйлийг өөр хүнээр хийлгэх шаардлага гарвал нарийн мэргэшсэн, гэхдээ танихгүй хүнийг хөлсөлснөөс хамаатан, найз нөхдөө хөлсөлсөн нь дээр» гэж судалгаанд оролцогчдын хариулсан нь хамгийн өндөр үзүүлэлт юм. (Улс төрийн боловсролын академи. х 87) Монголчууд хүнийг үнэлж дүгнэх, нэр дэвшигчийг сонгохдоо удам угсааг ихээхэн харгалздаг. Тухайлбал, 2008 оны сонгуулийн кампанийн үеэр УБ хотод бидний хийсэн анкетын болон фокус бүлгийн ярилцлагын цуврал судалгаанаас улс төрийн намуудын нэр дэвшигчдийг сонгоход харгалзах хүчин зүйлсийн дотор эрэмбээрээ 6-рт гэр бүлийн хүмүүжил, удам угсаа орж байлаа. (МУИС-ийн орчин үеийн улс төрийн судалгааны төв. ) Нийгэм дэх садан төрлийн хүчтэй хэлхээ холбоог улс төрийн намууд сонгуулийн кампанидаа олон янзаар ашигладаг. Тухайлбал, аль нэг улс төрч нас барсны дараа түүний залгамжлах хүнээр нь эхнэр, дүү, хүүхэд гэх мэт гэр бүлийн гишүүнийг тодруулж нөхөн сонгуульд нэр дэвшүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл “улс төрийн үе залгамжлал” Монголд түгээмэл байна. 2008 оны сонгуульд нэр дэвшигчдийн нэлээд нь ямар нэг улс төрчийн хүү, дүү, гэр бүлийн хүн гэх мэт садан төрлийн холбоотнууд байлаа. Нэр дэвшигчдийн нэлээд нь сонгуулийн сурталчилгаандаа удам угсаа, аав ээжийн нэр хүндийг ашигласан. Жишээлбэл, “Аав нь төрийн зүтгэлтэн, ээж нь нэртэй дуучин, ах нь эх орон газар шорооныхоо төлөө цогтой тэмцэгч байсан тул энэ нэр дэвшигч тэдний үйл хэргийг үргэлжлүүлнэ” гэсэн мессеж сонгуулийн кампанийн үеэр олонтаа тараагдаж байлаа. 2008 оны парламентад 3 эмэгтэй гишүүнээр сонгогдсоны 2 нь улс төрч ах ба нөхрийг нас барсны дараа үйл хэргийг нь үргэлжлүүлнэ хэмээн залгамжлан гарч ирсэн гишүүд юм.
4. Үндсэрхэх үзэл. Коммунизмын үед хаан боогдож байсан үндэсний үзэл нь дэглэмийн уналтын дараа тэсрэлт гэмээр сэргэж нийгмийн бүхий л амьдралд хүчээ авч байна. Чингис хааны төрт ёсыг сэргээж хаант засаг бий болгохыг уриалагч нам, үндэсний үзлийг гол болгогч намууд бий болсон бөгөөд намуудын мөрийн хөтөлбөрт үндэсний соёл, уламжлалыг сэргээх явдал чухалд тавигдаж байна. Мөн улс төрийн намууд сөрөг сурталчилгаанд үндэсний үзлийг ашиглах болов. Нэр дэвшигчийн гарал угсаанд олны анхаарлыг хандуулах, үндсэрхэх үзэл, эх оронч байдлыг нь өдөөх маягаар манипуляци бүхий мэдээлэл тараах явдал сонгуулийн кампанийн үеэр байнга гардаг нь 2008 оны сонгуульд ч мөн давтагдлаа. Энэ байдал эрх баригч МАХН-ын сөрөг сурталчилгаанд илүүтэй ажиглагддаг. Монголчууд түүхэндээ өмнөд хөрш Хятад улстай удаа дараа дайтаж ирсэн тул хүмүүсийн нэлээд нь хятад гаралтай хүнд төдий л таагүй ханддаг. Энэхүү хандлагыг улс төрийн намууд тэр дундаа эрх баригч МАХН өрсөлдөгч намуудын эсрэг сөрөг сурталчилгаандаа түлхүү хэрэглэдэг юм. Өрсөлдөгч намын нэр дэвшигчдийг “хятадын эрлийз”, эсвэл Хятадаас санхүүждэг хэмээсэн сурталчилгааг сонин хэвлэл, ухуулгын материал, ам дамжсан яриа ашиглан тараах явдал сонгууль бүрт гарч байна. Тухайлбал, 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн 21-р тойрогт АН-аас нэр дэвшигч Лу.Болдыг Хятадаас санхүүждэг гэсэн тараах материалыг өрсөлдөгчдийн зүгээс айл өрхөд тараасан. Олны анхаарлыг нэр дэвшигчийн мөрийн хөтөлбөр, байр суурь гэсэн гол асуудлаас хөндийрүүлж үндэс угсаагаа дээдлэх, ижилсэн нэгдэх мэдрэмж дээр «тоглон» өөр бусдыг үзэн ядах сэтгэгдэл төрүүлэх зорилготой дээрх ухуулга сурталчилгаа нь нэг талаас манипуляци, нөгөө талаас ардчиллын эсрэг шинж бүхий үйл ажиллагаа юм.
5. Шашин. Коммунизмын дараах жилүүдэд Монголд хүчтэй сэргэж улс төрийн үйл явцад нөлөөлж буй нэгэн үзэгдэл нь шашин юм. Монгол улсын үндсэн хуулийн 9.1-д шашин төрийг заагласан байдаг ч сүүлийн жилүүдэд улс төрийн зорилгоор шашныг ашиглах явдал олширлоо. Шашин шүтлэг бол хүмүүсийн итгэл үнэмшлийн хамгийн хүчтэй хэлбэр, зан үйлийг чиглүүлэгч гол хүчин зүйлийн нэг билээ. Улс төрчид зан үйлийн иймэрхүү хэлбэрүүдийг олны таашаалыг хүлээх, сонгогчидтой ойр дотно харилцаа тогтоох зорилгоор хэрэглэж байна. Хэдийгээр парламентын сонгуулийн хуулийн 37.12-т сонгуулийн сурталчилгаанд шашны зан үйлийг ашиглахыг хориглосон боловч 2008 оны сонгуулийн кампаниас үзэхэд нэр дэвшигчид сонгуулийн сурталчилгаандаа шашны зан үйлийг хэрэглэх нь түгээмэл байлаа. Сурталчилгааны албан ёсны хугацаа эхлэх хүртэлх хугацаанд нэр дэвшигчид тойрог дахь уул овоог тахих, ном уншуулах гэх мэтээр шашны ёслол зохион байгуулах, шашны баяр, арга хэмжээнүүдэд оролцох явдал байнга гарч байв. Мөн нэр дэвшигчид Далай лам гэх мэт шашны томоохон зүтгэлтнүүдтэй хамт авахуулсан зураг, календарь, шашны уншлага бүхий ном материал айлуудаар тараах явдал түгээмэл байлаа.
Монголын улс төрийн намуудын сонгуулийн кампани дахь дээр дурьдсан уламжлалын хүчин зүйлсийг дараах үзүүлэлтээр харьцуульж үзье.
Хүснэгтээс үзэхэд МАХН-ын сонгуулийн кампанид уламжлалын шинж хамгийн хүчтэй илэрч байна.

Цааш унших...