МҮОНТ-ийн шилжилтийн үеийн хөтөлбөрийн бүтэц, мэдээ, нэвтрүүлгийн агуулгын мониторинг: 1-р шатны дүгнэлт |Г.Цогтбаатар|

ННФ-ийн дэмжлэгтэйгээр 2006 оны 12 сараас 2008 оны 3 сар хүртэлх хугацаанд “МҮОНТ-ийн шилжилтийн үеийн хөтөлбөрийн бүтэц, мэдээ, нэвтрүүлгийн агуулгын мониторинг” сэдэвт 3 удаагийн мониторинг Монголын Хэвлэлийн Хүрээлэн дээр хэрэгжиж байна।

Төслийн зорилго нь МҮОНТ-ийн хөтөлбөр, нэвтрүүлгийн өнөөгийн байдалд “Олон Нийтийн Радио Телевизийн хууль” болон “Сэтгүүл зүйн мэргэжлийн стандарт”-ын үүднээс мониторинг хийж, үнэлгээ өгөхөд чиглэж байгаа। Энэ зорилгын дор үндэсний хэмжээнд дөрвөн төрлийн судалгааг хийж Монголын олон нийтийн эрх ашгийн тусын тулд МҮОНТ-ийн хөтөлбөрийн бүтэц, агуулга, өргөн нэвтрүүлгийн дамжуулалт, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах талаар зөвлөмж гаргах юм.

Миний бие тус мониторигийн áàãèéí àõëàõ ñóäëàà÷ààð ажилласан। Íýã áàãò îðæ àæèëëàæ áàéãàà ñýòã¿¿ë ç¿éí áîëîí ñîöèîëîãèéí îëîí ñóäëàà÷ ìýðãýæèëòí¿¿ääýý òàëàðõàë èëýðõèéëüå! Ингээд та бүхэндээ ОНТ-ийн хөтөлбөрийн бүтцийн эхний шатны мониторинг болон сорилын судалгааны гол дүгнэлтүүдийг нээлттэй хүргэж байна.

3।1 ОНТ-ИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН БҮТЦИЙН ТУХАЙ

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
4.1. “Олон нийтийн радио, телевиз үйл ажиллагаандаа хараат бус байх, бодит мэдээлэл олж авах иргэний эрхийг хүндэтгэх, олон ургальч үзэл, ил тод байдлыг эрхэмлэх, аж ахуйн нэгж, байгууллага, албан тушаалтан, хувь хүн, улс төрийн намын эрх ашгийг бус нийт үндэсний эрх ашгийг дээдлэх үндсэн зарчмыг баримтална”
8.1. Олон нийтийн радио, телевиз улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, боловсрол, соёл, урлаг, спорт зэрэг нийгмийн амьдралын олон талыг хамарсан хөтөлбөрийг техникийн болон мэргэжлийн өндөр түвшинд бэлтгэж нийтийн хүртээл болгоно.

Хуулиар заагдсан зарчмууд нь ОНТ-ийн хөтөлбөрийн бүтцэд хэр тусгалаа олсныг мэдээ, нэвтрүүлгийн олон хэлбэр, нэвтрүүлгийг зориулан хандаж буй үзэгчдийн олон давхарга, нэвтрүүлгээр хөндөж буй олон янзын сэдэв, утга агуулгын өргөн хүрээг илтгэнэ। Иймд хөтөлбөрийн бүтцийн судалгаанд үндэслэн дараахь зүйлүүдийг тэмдэглэж байна.

1। Нэвтрүүлгийн зорилго: ОНТ-ийн хөтөлбөрийн бүтцэд цэнгээн зугаацуулах зорилготой нэвтрүүлгүүд давамгайлж, мэдээллэх, танин мэдүүлэх зорилготой нэвтрүүлгүүд тэнцвэргүй харьцаатай байна. “ОНРТ-ийн хууль”-иас

3।2. Олон нийтийн радио, телевизийн зорилго нь үндэсний хэмжээнд өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ эрхэлж, сонсогч, үзэгчдэд зориулсан төрөл бүрийн мэдээлэл, сургалт, танин мэдэхүй, хөгжөөн цэнгээх хөтөлбөр, нэвтрүүлэг бэлтгэх, нийтийн хүртээл болгоход оршино.

9।2। Олон нийтийн радио, телевизийн тухайн өдрийн хөтөлбөрт мэдээ, мэдээллийн болон сонсогч, үзэгчдийн танин мэдэхүйн хэрэгцээг хангахад чиглэгдсэн нэвтрүүлэг зохистой харьцаагаар тусгагдсан байна.

2. Нэвтрүүлгийн хэлбэр: Нарийвчилсан ангиллаар Эфирийн цагийн 25 хувийг кино, 16 хувийг мэдээ, мэдээний хөтөлбөр эзэлж байгаа нь тэнцвэргүй харьцааг илтгэж байна. Харин тайлбар, баримтат дүн шинжилгээний, хэлэлцүүлэг, мэтгэлцээн зэрэг үйл явдлыг задлан шинжлэх хэлбэр, харьцангуй өндөр хувийг эзэлж байна.
3। Нэвтрүүлгийн агуулга: Нэвтрүүлгийн агуулга сэдвийг нарийвчилсан ангиллаар харахад харилцан адилгүй, нийгмийн болон хүний хөгжил, хэрэгцээг хангасан сэдэв дутагдалтай тухайлбал шашин, гүн ухааны, дэд бүтэц харилцаа холбоо болон компьютер технологи, хоол хүнс, гэр ахуй/цэцэрлэгжилт, хүний сонирхол хобби зэрэг хүмүүсийн амьдралын хэв маяг, чөлөөт цаг, хобби сонирхлыг харуулсан өргөн хүрээний сэдэв алга. Олон ургальч зарчмын үүднээс шинжлэх ухаан, философи, шашин зэрэг оюун санааны гурван том сэдвийн хоёр нь хөтөлбөрийн сэдэв, агуулгад тусгагдаагүй буюу маш хангалтгүй үзүүлэлттэй байна. Түүх соёл, хүмүүнлэг, байгаль хүрээлэн буй орчны сэдэвт нэвтрүүлгүүд бага хэмжээтэй байна.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
8.2.2. улс төр, шашин, нийгэм, эдийн засгийн олон ургальч үзэл бодлыг хүндэтгэж, тэдгээрийг тэгш илэрхийлэх
8.2.3. үндэсний соёл, урлаг, түүх, ёс заншил, уламжлалыг хүндэтгэх, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдлэх, хүрээлэн байгаа орчноо хамгаалахыг дэмжих

4। Хуулиар хориглосон арилжааны мэдээлэл сурталчилгаа 0.5 хувь, арилжааны цэвэр сурталчилгаа 0.1 хувь нийтдээ арилжааны зар сурталчилгаа 7 хоногийн эфирийн цагийн 0.6 хувийг эзэлж байна. 5. ОНРТ-ийн хуулинд зар сурталчилгаа болон нэвтрүүлгийг ивээн тэтгэх асуудлаар тусгай заалтууд орсон ч ивээн тэтгэлэгтэй холбоотой сурталчилгааг нарийвчилсан заалт үгүй. Тиймээс арилжааны далд сурталчилгаа телесэтгүүл, реалити шоу болон холимог хэлбэрийн нэвтрүүлгүүдэд нэмэгдэх хандлагатай.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас

13.1. “Олон нийтийн радио, телевизээр арилжааны болон далд зар сурталчилгаа нэвтрүүлэхийг хориглоно”

6। Зар сурталчилгаанууд ихэнхдээ үзэгчдийн оргил цагуудаар мэдээ, мэдээний хөтөлбөрийг дууссаны дараа, зарим тохиолдолд нийгмийн чанартай зарууд цаг агаарын мэдээний өмнө гарч байсан. Ийм тохиолдол 7 хоногийн мэдээний эфирийн цагийн 0.5 хувьтай тэнцэж байлаа. Хэрэв мэдээний хөтөлбөрийг цаг агаарын мэдээгээр зааглавал энэ нь хуульд харшилж байна.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
13।2।2-д “Улс орны болон дэлхий дахины амьдралын цаг үеийн шинжтэй үйл явдлын талаархи тогтмол мэдээллийн хөтөлбөрийн дундуур зар сурталчилгаа нэвтрүүлэхгүй байх, мөн ийм мэдээллийн нэвтрүүлэгч зар сурталчилгаа бэлтгэх, бүтээх, дамжуулахад оролцохгүй байх

7। ОНТ-ийн эфирийн цагийн үнэмлэхүй хувь нь /77%/ нийт үзэгчдэд зориулсан нэвтрүүлэгт, 21 хувь нь тодорхой насны бүлгийнхэнд зориулсан нэвтрүүлэгт төвлөрч байгаа бол дөнгөж 2 хувь нь бусад бүлгийнхэнд зориулагдсан нь хангалтгүй үзүүлэлт юм. 8. Улаанбаатар хотод хийсэн ОНТ-ийн хөтөлбөрийн хүртээмжийн сорилын судалгаатай харьцуулан таамаглавал ОНТ-ийн нийт үзэгчдэд зориулсан нэвтрүүлгүүдийн 1/4 нь нийслэлийн хүн амын талаас дээш хувьд хүрч байхад 1/5 буюу харьцангуй их хувь нь /40/ нь нийслэлийн хүн амын 15 хувьд хүрэх боломжтой цагуудад байршсан байна. Залуучууд насанд хүрэгсдэд зориулсан нэвтрүүлгүүд үүнтэй мөн ижил байна. 9. 12-15 насны үзэгчдэд зориулсан бүх нэвтрүүлгийг энэ насны нийт үзэгчдийн 35 хувь, 16-18 насны үзэгчдэд зориулсан нэвтрүүлгийн 90.5 хувийг тус насны бүлгийн үзэгчдийн 20 хүртэлх хувь нь л үзэх боломжтой цагт байршуулсан байна.10. Малчин өрхүүдийн хувьд телевиз үзэх боломжтой цаг нь ихэнхдээ оройн 19 цагаас хойш байх төлөвтэй. Гэтэл орон нутгийнхан болон малчид тариаланчдад зориулж буй нэвтрүүлэг нь 19:00 цагаас өмнө төвлөрсөн байна. 11. Тодорхой хэлний бүлэгт зориулсан, тухайлбал “MN-Today” мэдээ хамгийн олон үзэгчтэй байдаг оргил цагт гардаг. Үүнээс үзэхэд хэлний бүлэгт зориулсан нэвтрүүлгийг тодорхой ястан, малчид, тариаланчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, орон нутгийнхнаас илүү чухалд тооцсон бололтой. Нөгөөтэйгүүр оргил цагаар ийм нэвтрүүлэг байршуулсан нь хөтөлбөрийнх нь урсгалд сөргөөр нөлөөлж, үзэгчдийнх нь тоог бууруулах магадлалтай.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
Олон нийтийн радио, телевиз хөтөлбөрөө бэлтгэж түгээхдээ:
3.3. Олон нийтийн радио, телевиз гадаадын сонсогч, үзэгчдэд зориулсан өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ эрхэлж, Монгол Улсын гадаад, дотоод бодлогын талаар мэдээлэх, Монгол орныг дэлхий дахинд сурталчлах, таниулах чиглэлийн хөтөлбөр, нэвтрүүлэг бэлтгэж түгээнэ.

8।2।6। Хувь хүний болон нийгмийн хөгжлийг дэмжих, ялангуяа хүүхэд, залуучуудын оюуны болон бие бялдрын хөгжилд онцгой анхаарах8।2।7. Үндэстний цөөнх, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг нийгмийн бүлэг, давхаргын болон олон нийтийн эрэлт хэрэгцээг тэнцвэртэй хангахыг эрмэлзэх

3।1 МЭДЭЭ, МЭДЭЭНИЙ ХӨТӨЛБӨРИЙН ТУХАЙ

Мэдээ, мэдээний хөтөлбөрийн агуулгын судалгаанд тулгуурлан дараахь ерөнхий санаануудыг тэмдэглэж байна.
1। Мэдээний газар зүйн хамрах хүрээ: 10 минутын хөтөлбөрийн 10 мэдээний 4, 40 минутын хөтөлбөрийн 10 мэдээний 8 нь дотоодын мэдээ байлаа। ОНТ нь дотоодын мэдээллийг 18, 20, 21 зэрэг оргил цагт илүү цацаж байна. Харин өглөө, өдөр, үдшийн мэдээнд гадаад мэдээ давамгайлдаг. Нийт мэдээний цагийн 31 хувийг гадаад мэдээ, 69 хувийг дотоодын мэдээлэл эзэлж байна. Судалгааны хугцаанд монголд суугаа гадны иргэдийн тухай мэдээлэл гараагүй. Харин Улаанбаатар хотын тухай мэдээлэл 11 хувь, орон нутгийн тухай мэдээлэл 7 хувь байсан бол дотоодын улсын хэмжээний мэдээлэл 51 хувийг эзэлж байв.
2. Мэдээний сэдэв, агуулга: Мэдээний сэдвийн хувьд улс төрийн сэдэвт мэдээлэл харьцангуй өндөр хувьтай байгаа. Хүүхдийн хөдөлмөр, бэлгийн дарамт зэрэг нийгмийн эмзэг сэдвүүд нь эрчим хүч, барилга, аж үйлдвэр, газар тариалан, мал аж ахуйн зэрэг эдийн засгийн сэдвийн дараа орж байна. Гэмт хэрэг шударга ёсны тухай мэдээлэлд хүний эрхийн зөрчил, хүчирхийлэл, эдийн засгийн гэмт хэргүүд харьцангуй олон удаа, авилгал, хулгай, хүний наймаа, хар тамхины гэмт хэргүүд цөөн тоо хэмжээгээр яригджээ. Судалгаа болгоноор ард түмний хамгийн их санаа зовоож буй асуудлуудад тооцогддог авилгал хээл хахууль, ядуурлын тухай сэдвүүд цаг хугацааны хувьд нэлээд хожуу яригдаж эхэлсэн хүний наймаа, хар тамхины гэмт хэргүүдтэй ижил түвшинд яригдаж байлаа.
3। Мэдээний эх сурвалжийн тэнцвэрт байдал: ОНТ-ийн нэгж мэдээний эх сурвалжийн тоо дунджаар хоёр байна. Гэхдээ нэг эх сурвалжтай мэдээний тоо харьцангуй их бөгөөд гурав ба түүнээс дээш эх сурвалжтай мэдээнээс даруй хоёр дахин их байна. Дүрстэй мэдээ 84 хувь, эх сурвалжийг нь нэрлэсэн мэдээ 81 хувь, эх сурвалжгүй мэдээ таван хувийг эзэлж байгаа нь харьцангуй эерэг үзүүлэлт болно. Харьцангуй их буюу нийт эх сурвалжийн 31 нь албан ёсны эх сурвалж байсан. Нарийвчлалтай хэмжүүрээр үнэлбэл нийт эх сурвалжийн 11 хувь нь засгийн газрын, 2 хувь нь сөрөг хүчний байр суурийг харуулж байна. Мөн 13 хувь нь иргэний, 7.5 хувь иргэний холбоо, хөдөлгөөний байр суурийг харуулж байсан нь сайшаалтай ч харьцангуй цөөн эх сурвалжтай мэдээ байх тусмаа албан ёсны эх сурвалжийн эзлэх хувийн жин нэмэгдэж байгаа урвуу шугаман хамаарал ажиглагдаж байна. Тодорхой хэлбэл албан ёсны эх сурвалжийг дангаар нь илэрхийлэх буюу эх сурвалжийн тэнцвэргүй байдал ажиглагдаж байна.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
9.1. Олон нийтийн радио, телевизийн хөтөлбөр нь үнэн бодит мэдээлэл агуулсан, мэргэжлийн өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн, нэг талыг баримтлаагүй, сэтгүүлчийн ёс зүйн зарчмыг баримталсан, шуурхай байна

3.2 ОНТ-ИЙН ХӨТӨЛБӨРИйН ХҮРТЭЭМЖ БА ОЛОН НИЙТИЙН САНАЛ БОДЛЫН СОРИЛ СУДАЛГААНЫ ЗАРИМ ДҮН
1. Сорилоос таамаглавал ОНТ нь бусад өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүдтэй харьцуулбал харьцангуй өндөр хүртээмжтэй байна. Өдөрд энэ нь Улаанбаатар хотын 12 ба түүнээс дээш насны хүн амын 63, долоо хоногийн турш 77 хувьд хүрч байна. Гэхдээ ОНТ-тэй өрсөлдөж байгаа дараагийн телевизийн 7 хоногийн хүртээмж 73 буюу 4 орчим хувийн л зөрүүтэй байгаа нь телевизүүдийн тэнцвэртэй өрсөлдөөний өнөөгийн нөхцөл байдлыг илтгэж байна.
2। ОНТ 07:00-00:00 цагийн хоорондох өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүдийн үзэгчдийн зах зээлд 20 хувь, амралтын өдрүүдэд 22 хувь, ажлын өдрүүдэд 19 хувийг эзэлж байсан. Үүнээс ОНТ нь амралтын өдрүүдэд илүү олон үзэгчтэй байдаг нь харагдаж байна. 4-р сарын байдлаар телевизүүдийн хамгийн олон үзэгчтэй байсан эхний 50 нэвтрүүлгийн 17 нь ОНТ-ийнх байлаа. Эдгээр нэвтрүүлгийн зургаа нь /ХИТ, АХА, Тусгай салаа реалити шоу, Гэрэлтэй цонх, Спортын мэдээ, Аяллын цаг/ ОНТ-тэй хамтран ажилладаг бие даасан студиуд нь бүтээсэн байв.

“ОНРТ-ийн хууль”-иас
3.2. Олон нийтийн радио, телевизийн зорилго нь үндэсний хэмжээнд өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ эрхэлж, сонсогч, үзэгчдэд зориулсан төрөл бүрийн мэдээлэл, сургалт, танин мэдэхүй, хөгжөөн цэнгээх хөтөлбөр, нэвтрүүлэг бэлтгэх, нийтийн хүртээл болгоход оршино.
3. ОНТ-ийн мэдээ, мэдээний хөтөлбөрөөрөө аль нэг улс төрийн хүчний байр суурийг илт давуу илэрхийлэх байдал нь багасч байгаа, эсвэл өмнөхөөсөө өөрчлөгдөөгүй, ихэссэн гэсэн хариултууд тэнцвэртэй байгаа бол энэ талаар мэдэхгүй байгаа хүмүүсийн тоо харьцангуй их байлаа. Улаанбаатар хотын хүн амын 37 хувь нь “ОНРТ-ийн хууль” батлагдан мөрдөгдөж байгаа тухай мэдээлэлтэй байна. Үлдсэн 63 хувь энэ талаар мэдээлэлгүй байв. Энэ нь хуулийн сурталчилгаа хангалттай хийгдээгүйтэй холбоотой байж болно /Хуулийн талаарх мэдлэг, мэдээлэл нь тухайн хүний боловсролын түвшинтэй шууд холбоотой байсан/. Ийм нөхцөлд телевизийн хураамж төлөлт, телевизийн үйл ажиллагаанд тавих иргэдийн хяналт, оролцоо асуудалтай хэвээр байх болно.
“ОНРТ-ийн хууль”-иас
6.1.1. олон нийтийн радио, телевизийн хөтөлбөрийн бодлогын хэрэгжилт, нэвтрүүлгийн хөтөлбөрүүдийн тухай мэдээлэл;6.1.5. сонсогч, үзэгчдийн санал, хүсэлт, гомдлын талаархи мэдээлэл, тэдгээрийг шийдвэрлэсэн байдал. 6.2. Олон нийтийн радио, телевиз үйл ажиллагаагаа ил тод байлгах, олон нийтийн санаа бодлыг тусгах зорилгоор хэлэлцүүлэг явуулах, сонсогч, үзэгчидтэй уулзалт зохион байгуулах зэрэг арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ.